Đền thờ hiền triết thắp sáng đất học Phù Lưu

“Ai lên quán dốc, chợ Giầu
Để thương, để nhớ, để sầu cho ai”

Câu ca ấy đưa tôi về với làng cổ Phù Lưu (Chợ Giàu, Thôn Thị), nay là khu phố Phù Lưu, phường Đông Ngàn, thị xã Từ Sơn. Bước qua cổng làng, ghé thăm di tích Văn Chỉ-Hương Hiền Từ để hiểu thêm về truyền thống khoa bảng của làng, nay vẫn được phát huy trong thời kỳ mới.
 

Bia đá với 3 chữ Văn tại tư (Văn hóa là đây) đặt trước cửa tiền tế Văn chỉ-Hương Hiền Từ.

Từ trục đường chính lát đá xanh rẽ vào ngõ Văn Chỉ, đi vài chục bước chân là đến Văn chỉ-Hương Hiền Từ. Cụ Lê Trần Thúy, một người am hiểu về văn hóa làng giải thích “Hương Hiền Từ có nghĩa là Đền thờ những hiền triết của làng, trước đây chính là Văn chỉ làng. Văn chỉ thờ 4 vị đại khoa thời phong kiến là cụ Tiến sĩ Nguyễn Thúc Dụ đỗ khoa thi năm Canh Tuất (1490), Tiến sĩ Chu Tam Dị khoa thi Kỷ Sửu (1529), Tiến sĩ Hoàng Văn Hòe khoa thi Canh Thìn (1880), Phó bảng Nguyễn Đức Lân khoa thi năm Nhâm Dần (1842)”.
Năm 1933, dưới sự chủ trì của tuần phủ Hoàng Thụy Chi, Văn chỉ được dân làng xây thêm nhà tiền tế, dựng bia, xây cổng, bao tường, xây ban thờ, sắm sửa hoành phi câu đối; đưa danh vị người có công với làng vào thờ chung, đó là: Tiền triều lão thần võ tướng công có công dựng đình; Quan Thái bảo Nguyễn Kiên Điều có công mở chợ; Ngự sử Hoàng Văn Định giúp dân xóa bỏ hủ tục. Từ đây, Văn chỉ có thêm tên mới là Hương Hiền Từ.

Bia đá ghi danh và ban thờ các vị hiền triết của làng.

Hiện nay, Văn chỉ, Hương Hiền Từ trở thành nơi giáo dục truyền thống khoa bảng cho thế hệ trẻ. Từ ý nghĩa sâu sắc của Văn chỉ-Hương Hiền Từ, các thế hệ người làng Phù Lưu luôn tiếp nối mạch nguồn văn hóa của cha ông, viết tiếp truyền thống vẻ vang của làng; đặc biệt là truyền thống hiếu học. Thời kỳ mới, Phù Lưu có 12 giáo sư, phó giáo sư, hàng chục tiến sĩ, hơn 100 thạc sĩ và hàng trăm cử nhân, kỹ sư, bác sĩ. Trong đó có nhiều trí thức, văn nghệ sĩ tiêu biểu như: Giáo sư sử học Phạm Xuân Nam, giáo sư ngữ văn Chu Xuân Diên, giáo sư toán học Hồ Bá Thuần...; nhà văn Kim Lân, Nguyễn Địch Dũng, nghệ sĩ nhân dân Nguyễn Đăng Bẩy, nhạc sĩ Hồ Bắc, họa sĩ Nguyễn Thành Chương, dịch giả Hoàng Thúy Toàn...
Sắc thái văn minh nông nghiệp, biểu hiện của văn minh đô thị; sự tinh tế, lịch lãm của đất và người Phù Lưu có được đều do sự học mà có. Dù đi đâu, về đâu, người Phù Lưu đều khắc cốt, ghi tâm câu đối ở cổng làng: Dĩ nhân tâm vi bản/ Đạt trí thức do văn (Thuận lòng người là gốc/Có trí thức ở văn hóa).