Anh Hai Dũng 30 năm miệt mài truyền nghề chơi Quan họ

Gắn bó với nghề chơi Quan họ hơn nửa thế kỉ, anh Hai Nguyễn Tiến Dũng, Chủ nhiệm CLB Quan họ làng Yên Mẫn (phường Kinh Bắc, thành phố Bắc Ninh) có thâm niên gần 30 năm miệt mài, đam mê truyền dạy di sản. Sắp bước qua tuổi thất thập hữu lục nhưng nhìn dáng người dong dỏng, gương mặt phơi phới của liền anh Quan họ làng Yên thấy ông trẻ hơn nhiều so với tuổi. “Có lẽ vì chơi Quan họ, yêu say những làn điệu dân ca nền nã, trữ tình nên tinh thần luôn vui vẻ, thanh xuân như thế! Đó là cái lãi lớn nhất của người ham chơi Quan họ chúng tôi” - Anh Hai Dũng hóm hỉnh.

Từ những năm 90 của thế kỉ trước, người chơi Quan họ trong vùng đã biết tiếng anh Hai Dũng - “thầy giáo Quan họ làng Yên” ngày ngày đạp xe rong ruổi đến nhiều xóm làng truyền dạy Quan họ miễn phí. Nơi đầu tiên ông truyền dạy là làng Thụ Ninh (Vạn An, thành phố Bắc Ninh), sau đó mọi người biết tiếng mời đi dạy ở nhiều địa phương trong tỉnh như: Do Nha (Phương Liễu), Mao Trung (Phượng Mao), Chu Mẫu (Vân Dương), Trà Xuyên, Yên Mẫn, Ninh Xá 3, Vệ An, Suối Hoa, Hòa Đình ở thành phố Bắc Ninh và nhiều làng, xã của huyện Yên Phong.
Anh Hai Dũng tâm sự: Cái duyên truyền dạy Quan họ đến với tôi tự nhiên lắm, ban đầu nghĩ mình có chút vốn thì chia sẻ với mọi người. Thế rồi nơi này giới thiệu nơi kia, người ta biết tiếng mời đi dạy. Những năm 1997-1998 ấy, con cái đang tuổi ăn tuổi học, ban ngày tôi chăm lo việc gia đình, đồng ruộng, làm thợ xây, tối lại cọc cạch đạp xe đến khắp các làng truyền dạy Quan họ, nhiều hôm 11-12 giờ khuya mới về đến nhà. Có những đợt còn phải chia ca, tranh thủ sớm tối, tận dụng cả thời gian nghỉ trưa để ôn luyện, chuốt bài cho các cặp dự thi.  
Điều trân trọng là trong quá trình truyền dạy, anh Hai Dũng đã dày công ghi chép, sưu tầm và tự biên soạn giáo trình để phổ biến, truyền dạy. Tập giáo trình gồm hơn 300 bài Quan họ là sự kết tinh tâm huyết hàng chục năm công phu sưu tầm, chỉnh lý của “thầy giáo Quan họ làng Yên” với sự giúp đỡ của nhiều nghệ nhân và các anh Hai Quyển, Hai Chi. Lật giở cho chúng tôi xem những “trang giáo án” chép tay “nhàu nhĩ”, anh Hai Dũng kể: “Hồi đầu chưa có máy tính, tôi chép tay cẩn thận từng bài ra giấy, ghi cả phần thơ lẫn làn điệu với đầy đủ tiếng láy, tiếng đệm i, a và gạch chân, đánh dấu chỗ luyến láy, ngắt hơi, nhả chữ giúp người học dễ thuộc dễ nhớ. Mãi sau này mới nhờ người ta đánh máy rồi đóng thành quyển tài liệu”.

Anh Hai Dũng (đầu tiên bên trái) và các thành viên CLB Quan họ Yên Mẫn trong một canh hát truyền thống. Ảnh tư liệu

Gần 30 năm truyền dạy Quan họ, anh Hai Dũng không nhớ hết mình có bao nhiêu học trò nhưng có người làm Chủ nhiệm, Phó Chủ nhiệm các CLB Quan họ, nhiều cặp đạt giải cao ở Hội thi hát Quan họ đầu xuân của tỉnh, có người là nòng cốt của phong trào văn hóa văn nghệ ở các địa phương. Học trò cũng đủ lứa tuổi mầm non, thanh thiếu niên, trung niên và đa dạng đối tượng công chức, nông dân, giáo viên, hưu trí, tiểu thương, doanh nhân...
Sinh ra ở Yên Mẫn-một trong 49 làng Quan họ gốc, anh Hai Dũng còn được thừa hưởng “gen Quan họ” từ các bậc cha chú là cụ Nguyễn Văn Hân (bố đẻ), cụ Nguyễn Văn Bé (chú ruột) đều là những nghệ nhân gạo cội, nắm giữ nhiều bí quyết của nghề chơi. Không những vậy, từ lúc 15-16 tuổi, liền anh đã chăm chỉ trau dồi vốn liếng, công phu tầm học các nghệ nhân trong vùng như cụ Tạ Thị May, Tạ Thị Đua (làng Bồ Sơn, Võ Cường) và sau này học thêm ông Nguyễn Văn Thưởng, bà Nguyễn Thị Thoi, Nguyễn Thị Ngư, Nguyễn Thị Luyện trong làng...
Tắm mình trong môi trường sinh hoạt văn hóa Quan họ phong phú của quê hương và gia đình, trưởng thành đi bộ đội rồi xuất ngũ trở về sinh sống ở làng, làm qua các nghề thợ máy hợp tác xã, thợ nề... nhưng dù ở đâu, làm gì, cuộc mưu sinh dẫu vất vả thế nào, anh Hai Dũng vẫn chơi, vẫn say Quan họ. Năm 1992, khi CLB Quan họ Yên Mẫn thành lập, anh Hai Dũng là một trong 10 thành viên đầu tiên tham gia CLB. Từ năm 2003 đến nay, với vai trò Chủ nhiệm CLB Quan họ Yên Mẫn, anh Hai Dũng nhiệt tình trách nhiệm, dìu dắt phát triển thêm thành viên, hiện CLB có hơn 40 liền anh, liền chị tuổi từ ngoài 80 trở xuống 7-8 tuổi. CLB duy trì sinh hoạt thường xuyên nền nếp, tích cực tổ chức, tham gia các hoạt động giao lưu, canh hát đêm Rằm, các hội thi, hội diễn và biểu diễn phục vụ trong nhiều chương trình, sự kiện của địa phương.
Thành thục lề lối, nằm lòng hàng trăm bài Quan họ cổ, Chủ nhiệm CLB Quan họ làng Yên còn sáng tác một số bài Quan họ lời mới và chuyển thể 30 bài thơ của nhà thơ Vũ Thị Minh Thêu sang làn điệu Quan họ theo giọng La rằng, giọng Vặt, giọng Giã bạn... Điều ông mong mỏi nhất là thế hệ trẻ có thêm thời gian, say mê học Quan họ để di sản quý của quê hương luôn được bảo tồn và phát triển. Cũng bởi niềm đau đáu đó mà suốt từ năm ngoái đến nay, mặc dù các hoạt động văn hóa văn nghệ phải tạm dừng để phòng, chống dịch COVID-19 nhưng anh Hai Dũng vẫn miệt mài, tâm huyết truyền nghề qua điện thoại.
Hôm chúng tôi đến vẫn thấy “thầy giáo Quan họ làng Yên” vừa nghe file ghi âm vừa cặm cụi ghi chép làn điệu “Ăn ở trong rừng”. Ông bảo: “Quan họ là truyền khẩu, chẳng gì bằng dạy trực tiếp nhưng nghỉ lâu quá dễ mai mốt nên thầy trò vẫn phải ôn luyện bằng cách này. Thầy hát mẫu và ghi âm gửi cho trò, trò nghe rồi hát theo và ghi âm gửi lại để thầy nghe, chỗ nào chênh phô, chưa tròn vành rõ chữ thì thầy uốn nắn cho đến khi buông câu, nhả chữ thật nhẹ nhàng, nhuần nhuyễn...”.