Bất cập trong lựa chọn SGK mới

Ngày 21-11-2019, Bộ GD-ĐT ký Quyết định 4507 phê duyệt danh mục 5 bộ sách với 32 cuốn sách giáo khoa (SGK) lớp 1 mới, sử dụng trong các trường Tiểu học toàn quốc từ năm học 2020-2021.

Bộ SGK Cánh diều (ảnh) là bộ sách duy nhất trong 5 bộ sách có đầy đủ các môn học theo quy định.

Năm bộ sách mới là: Cánh diều; Kết nối tri thức với cuộc sống; Cùng học để phát triển năng lực; Chân trời sáng tạo; Vì sự tiến bộ và dân chủ trong giáo dục. Theo đó, từ năm học tới, học sinh sẽ chọn học 1 trong 5 bộ sách, hoặc từng môn trong từng bộ sách, nhưng lựa chọn như thế nào?

Theo Luật Giáo dục (sửa đổi), được Quốc hội thông qua ngày 14-6-2019, có hiệu lực từ 1-7-2020 thì UBND cấp tỉnh quyết định việc lựa chọn SGK mới, trong khi đó Bộ GD-ĐT lại yêu cầu tháng 3-2020 các địa phương phải chọn xong SGK cho năm học 2020-2021, nghĩa là thẩm quyền của UBND tỉnh có hiệu lực từ năm học 2021-2022.
Chính vì bất cập nói trên, Bộ GD-ĐT vừa phải công bố dự thảo Thông tư hướng dẫn việc lựa chọn SGK trong cơ sở giáo dục phổ thông cho năm học 2020-2021. Theo dự thảo này, Hội đồng lựa chọn SGK của cơ sở giáo dục phổ thông do người đứng đầu cơ sở đó thành lập, nghĩa là mỗi trường Tiểu học thành lập một Hội đồng. Đối với trường phổ thông nhiều cấp học thì mỗi cấp học thành lập một Hội đồng.
Hội đồng bao gồm: Người đứng đầu, cấp phó người đứng đầu, tổ trưởng tổ chuyên môn, đại diện giáo viên dạy môn học, hoạt động giáo dục có SGK lựa chọn, đại diện ban cha mẹ học sinh nhà trường. Số lượng thành viên Hội đồng phải là số lẻ, tối thiểu 11 người trong đó ít nhất 2/3 là tổ trưởng chuyên môn và giáo viên.
Bộ GD-ĐT yêu cầu, việc lựa chọn SGK lớp 1 theo chương trình giáo dục phổ thông mới phải tiến hành từ đầu năm 2020 và công bố kết quả trước tháng 3-2020 để các nhà xuất bản có SGK được chọn tổ chức in ấn, phát hành và tập huấn cho giáo viên sử dụng SGK mới, kịp thời phục vụ cho khai giảng năm học mới vào tháng 9-2020…
Nhiều ý kiến cho rằng, Thông tư hướng dẫn của Bộ, tuy mới là dự thảo, lấy ý kiến nhân dân đến 30-1, nhưng đã thể hiện rõ sự quan liêu, rất thiếu thực tế lẫn thực tiễn cơ sở. Nói cách khác, Bộ đang hướng dẫn các cơ sở giáo dục chọn SGK nhưng hoàn toàn theo kiểu… đánh đố, thiếu căn cứ và cơ sở khoa học. Bởi lẽ, SGK thì các nhà xuất bản chưa phát hành, giả sử giáo viên muốn tiếp cận, nhà trường muốn nhanh chóng hoàn thành công việc này thì cũng không thể làm được.
Trong dự thảo Thông tư hướng dẫn việc lựa chọn SGK, Bộ yêu cầu các trường phải lựa chọn xong SGK lớp 1 trước tháng 3-2020, trong khi đó Bộ lại yêu cầu các nhà xuất bản công bố giá SGK trước 15-2-2020, nghĩa là các trường chỉ có tối đa 2 tuần để lựa chọn sách, bao gồm cả thời gian tổng hợp để báo cáo kết quả lên Phòng và Sở GD-ĐT. Mà muốn có sự lựa chọn phù hợp thì Hội đồng thẩm định phải đọc toàn bộ 32 cuốn sách của 5 bộ sách mới có thể thẩm thấu quyết định được.
Khác với bậc Trung học, ở bậc Tiểu học, giáo viên chủ nhiệm phải dạy rất nhiều môn (chỉ trừ các môn chuyên ngành như âm nhạc, ngoại ngữ, mỹ thuật). Nghĩa là, khi giáo viên chủ nhiệm cơ cấu trong Hội đồng lựa chọn SGK thì họ phải đọc rất nhiều môn học khác nhau, trong khi đó họ vẫn phải làm công tác quản lý, giảng dạy bình thường, như vậy khó có thể toàn tâm toàn ý cho việc thẩm định, lựa chọn SGK mới.
Nhìn chung, khi ban hành dự thảo Thông tư hướng dẫn việc lựa chọn SGK lớp 1 mới, nhiều địa phương tùy theo đặc thù lại nhận thấy những bất cập riêng. Tại Bắc Ninh, những bất cập đó được ông Vương Bá Chính, Trưởng phòng Giáo dục Tiểu học (Sở GD-ĐT) phân tích khá rõ ràng trên 3 phương diện như sau:
“Thứ nhất, Bộ GD-ĐT yêu cầu thành viên trong Hội đồng lựa chọn SGK lớp 1 năm học 2020-2021 phải có ban đại diện cha mẹ học sinh, nhưng đến thời điểm đó (tháng 3-2020) học sinh lớp 1 chưa nhập học thì không thể có phụ huynh tham gia Hội đồng được. Thứ hai, Bộ GD-ĐT quy định cứng là tối thiểu 11 người trong Hội đồng, thì với những trường phổ thông nhiều cấp học (quy định mỗi cấp thành lập 1 Hội đồng) thì không thể có đủ số thành viên tối thiểu 11 người theo quy định của Bộ. Thứ ba, sách ở đâu, chẳng hạn toàn tỉnh Bắc Ninh có 153 trường Tiểu học có học sinh lớp 1 học thì ít nhất mỗi trường cũng phải có đủ 5 bộ sách mới chọn được theo đúng ý. Vậy nếu chuyển đủ số lượng sách như trên thì giá tiền là bao nhiêu, kinh phí lấy từ nguồn nào? Cả 3 bất cập nói trên đều chưa có câu trả lời phù hợp.
Ông Vương Bá Chính cũng cho hay, ông đã trao đổi trực tiếp với ông Thái Văn Tài, Vụ trưởng Vụ Giáo dục Tiểu học của Bộ để phản ánh 3 bất cập nói trên. Ông Thái Văn Tài lập luận rằng, chính vì phức tạp nên mới cần phải… lấy ý kiến đóng góp của toàn ngành. Như vậy, sau thời điểm 31-1, khi hoàn thành việc lấy ý kiến nhân dân, Bộ GD-ĐT mới có thể ban hành Thông tư chính thức hướng dẫn việc lựa chọn SGK lớp 1 năm học 2020-2021 đối với các cơ sở giáo dục.