Báu vật đền Đô

Đền Đô-có tên là đền Cổ Pháp (Cổ Pháp Điện), nay thuộc phường Đình Bảng, thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh. Đây là thái miếu nhà Lý, được xây dựng tại quê nhà, để thờ các vua Lý, với quan niệm thờ vua chính là thờ nước.

Đền Đô đã bị phá huỷ hoàn toàn năm 1952 trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp. Cổ vật duy nhất còn lại là tấm bia đá của đền-bia “Cổ Pháp điện tạo bi”.

Bia làm bằng đá xanh nguyên khối, có kích thước lớn: cao 190cm, rộng 130cm, dày 17cm, phần trang trí hoa văn tập trung ở mặt trước. Trán bia hình “bán nguyệt”, giữa khắc hình “lưỡng long chầu mặt trời”, phía dưới khắc nổi tên bia bằng chữ Hán “Cổ pháp điện tạo bi”. Hai bên diềm bia cũng khắc hình “lưỡng long chầu mặt trời” với đường chạm tinh tế, mềm mại.

Lòng bia, mặt trước khắc chữ Hán, nội dung ca ngợi công đức triều Lý, việc phụng thờ các vua  Lý và việc trùng tu công trình Cổ Pháp điện. Văn bia do trạng nguyên Phùng Khắc Khoan soạn và được khắc dựng vào triều Lê Hoằng Định thứ 5 (1605).

Mặt sau là của thủ lệ xã Đình Bảng soạn khắc (cũng bằng chữ Hán) ghi ruộng phụng sự nhà đền, khu vực và địa giới của Lý triều lăng miếu thuộc xã Đình Bảng.

Văn bia “Cổ Pháp điện tạo bi” đặc biệt là bài văn do Trạng nguyên Phùng Khắc Khoan soạn và khắc ở mặt chính của bia, có giá trị đặc biệt quan trọng trong việc đánh giá vai trò của triều Lý.

Nội dung cơ bản và bao trùm của bài văn là đánh giá công đức triều Lý.

Nhà Lý đã giữ ngôi 216 năm, thực hiện nhiều chính sách nhằm bảo vệ quốc gia, đoàn kết toàn dân, hòa hợp các dân tộc, phát triển đất nước cường thịnh. Tất cả các việc lớn nhỏ của triều Lý đều là mẫu mực:

Dời đô, đắp thành Thăng Long ở nơi trung tâm của đất nước để tính kế lâu dài cho muôn đời con cháu.

Xây dựng và thi hành pháp luật nghiêm minh. Vua, quan là những tấm gương cho dân noi theo. Giáo dục nhân dân đề cao lòng tự trọng là dân của vương triều Lý để tự giác chấp hành kỷ cương phép nước. Lấy lòng nhân đạo thương kẻ tù ngục, trọng sinh mệnh của người dân. Vì vậy nhà Lý được lòng người trong cả nước, là chỗ dựa vững chắc cho dân.

Từ trước đến nay, đã có nhiều công trình của nhiều học giả trong và ngoài nước nghiên cứu, đánh giá về nhà Lý, nhưng có lẽ chỉ có Trạng nguyên Phùng Khắc Khoan là người có sự tổng luận đánh giá một cách súc tích, toàn diện, cụ thể và sâu sắc những đóng góp to lớn của triều Lý đối với lịch sử dân tộc. Ông đã khái quát những thành tựu rực rỡ của nền văn minh Đại Việt được khai mở, xây dựng từ thời Lý, trở thành những giá trị trường tồn của nền văn hiến Việt Nam.

Đáng chú ý là quan điểm, lập trường tư tưởng và phương pháp đánh giá của tác giả:

Về vai trò của nhân dân, ngay lời đầu văn bia, tác giả nhận định “đất nước thái bình thịnh trị mở ra được, làm nên được bởi nhân dân thời đại ấy”. Đây là một chân lý: Nhân dân là người sáng tạo ra lịch sử, quyết định sự hưng vong của một triều đại. Đó là thực tiễn lịch sử triều Lý được tác giả nhận thức và rút ra nhận xét có giá trị chân lý.

Về vai trò của cá nhân trong lịch sử, tác giả xác định các vua triều Lý là những vị thánh hiền, lại được nhiều bầy tôi tài giỏi và trung thành giúp việc. “Hoặc lấy vũ lực để đuổi giặc, mở mang bờ cõi; hoặc lấy văn thư để tu chỉnh pháp lệnh cho rõ ràng, dân hiểu được đất nước thái bình thịnh trị cần phải có pháp luật nghiêm minh. Hoặc có lúc lấy việc trung thực kháng nghị can vua. Hoặc có lúc chịu trách nhiệm thay vua chấp chính, vâng lệnh nhà vua là sử thần giỏi không khuất phục. Các quan trị dân, trên không nghe thấy nói là quan quấy nhiễu dân…”.

Về quan điểm lịch sử, tác giả nhận thức: Thịnh suy là vận trời, nhà Lý tồn tại trong một thời vận nhất định rồi thời vận ấy hết để thay thế bằng triều đại khác. Đó chính là quy luật của lịch sử. Điều quan trọng là công đức của triều Lý phải được ghi vào quốc sử lâu dài về sau, không được để phai mờ, người nước Nam đời đời ghi nhớ.

Đánh giá về nhà Lý của Trạng nguyên Phùng Khắc Khoan đã tiếp cận được quan điểm, tư tưởng và phương pháp của khoa học lịch sử hiện đại và tiên tiến ngày nay. Vì vậy những nhận định của ông không chỉ toàn diện, sâu sắc cụ thể mà còn bảo đảm tính khách quan khoa học. Những nhận xét đánh giá của tác giả về công đức triều Lý đối với lịch sử và văn hóa, đã được chứng minh bằng những thành tựu nghiên cứu về nhà Lý của khoa học lịch sử ngày nay là hoàn toàn chính xác.

Ngoài những nội dung và giá trị cơ bản trên, văn bia “Cổ Pháp điện tạo bi” còn cung cấp nhiều thông tin quan trọng. Với tên đền và bia “Cổ Pháp”, cho thấy địa danh Cổ Pháp còn lưu giữ ở Đình Bảng cho đến thế kỷ XVII và sau này. Đây là nơi thắng địa bậc nhất Kinh Bắc, có lăng phát tích, nảy sinh tám vua triều Lý. Đền Đô-tức Cổ Pháp điện được dựng từ lâu đời, có bia ghi công đức nhà Lý, nhưng đã bị hoang phế. Đến thế kỷ XVII, vua Lê Kính Tông đã lệnh cho tu bổ lớn và khắc bia ghi công đức nhà Lý. Chúa Trịnh là Đô nguyên suý Tổng quản quốc chính Thượng phụ Bình an vương Trịnh Tùng và quan Điện chính Vũ Kỳ Sỹ cùng với dân xã Đình Bảng thực hiện việc tu dựng lại đền Cổ Pháp. Đây là công trình của quốc gia thờ tự các vua Lý được giao cho dân xã Đình Bảng làm thủ lệ (thờ cúng, trông coi).

Văn bia còn ghi rõ số ruộng thờ tự, vị trí và địa giới của khu lăng miếu các vua Lý thuộc xã Đình Bảng.

Với những giá trị lịch sử, tư tưởng và văn hóa nêu trên, bia “Cổ Pháp điện tạo bi” xứng đáng là báu vật trong khu di tích Đền Đô nói riêng và trong di sản văn hóa về thời Lý nói chung.

Cùng với việc tu dựng lại khu di tích Đền Đô chào mừng Đại lễ kỷ niệm 1000 năm Thăng Long-Hà Nội, bia “Cổ Pháp điện tạo bi” đã được tôn dựng vào vị trí trang trọng bên cạnh tòa tiền tế.

Trần Đình Luyện