Bên giậu cúc tần

Quê tôi là một làng nhỏ nằm bên sông Nguyệt, con sông có khúc lượn cong cong như mảnh trăng non bốn mùa ôm lấy bãi bờ phù sa. Khi mùa xuân cầm tay gió dạo chơi giữa mênh mông đồng ruộng, gọi màu xanh đang mơ màng ngủ bừng thức dậy bật mầm trên từng nhành cây, cũng là lúc bờ giậu cúc tần bắt đầu trổ những nhánh nõn nà, hương thơm hăng hắc dễ chịu theo gió lùa từ sông mà len lỏi đi khắp làng.

Ngày xưa xóm ngoài bãi sông, mỗi nhà nằm giữa một mảnh vườn rộng, bao xung quanh là bờ giậu cúc tần. Cây cúc tần còn gọi là cây đài bi dân dã dễ tính, trồng ở đất bồi cứ tự lớn, tự sinh sôi không phải chăm bón. Nhà nào nhà ấy chỉ cần cắt tỉa cho bờ giậu vuông vức đẹp đẽ cao tầm ngang ngực để có thể với sang mà gọi nhau cùng uống bát nước vối, hút điếu thuốc lào hay đưa cho nhau miếng trầu qua bờ giậu. Mẹ tôi đã gắn bó với giậu cúc tần mấy chục năm, từ khi mới về làm dâu xóm Bãi, từ lúc tóc mẹ còn đen mướt dài chấm gót chân. Mẹ thường gội đầu bằng vỏ bưởi, ngọn hương nhu nấu cùng với một nắm lá cúc tần. Hồi còn ở nhà, bố tôi thường hái lá cúc tần cho mẹ, khi bố tôi đi công tác, tôi và chị Thêu thay nhau hái, lần nào mẹ cũng  bảo: “Bố mày hái lá vừa ý mẹ nhất”. Mỗi khi về phép bố lại ra bờ giậu chọn lá bánh tẻ không non, cũng không quá già. Đưa cho mẹ nắm lá, bố ngâm mấy câu ca dao như thời hai người còn son trẻ: “Lá này là lá đài bi/Tương tư gọi nó là gì hả em?” Lần nào bố đọc câu đó, tôi cũng thấy mẹ cười. Rồi  bố múc từng gáo nước lá thơm dội khẽ khàng lên mái tóc óng ả của mẹ. Dưới ánh trăng, tóc mẹ đổ dài như suối ngà lấp lánh.
Ngày ông nội còn sống, ông tôi thường dùng cúc tần làm thuốc chữa bệnh cho bà con trong làng ngoài xóm. Mùa xuân mùa hạ dùng lá tươi, còn phơi lá rễ của cây trên những chiếc nong tròn cho khô dành đến mùa đông. Có lần cái Thắm ngõ ngoài học cùng lớp với tôi bị trẹo chân khóc lu loa. Ông nội tôi hái nắm lá non giã nát bỏ thêm một vài vị thuốc đắp cho nó, hôm sau đã lại thấy nó đi nhoay nhoáy. Thỉnh thoảng trong nhà có ai cảm sốt, ông nấu lá cúc tần cùng các loại lá khác trong vườn thành nồi nước thơm trùm chăn xông để vã mồ hôi ra là khỏi.
Tôi còn nhớ bà  Bân đã ngoài tám mươi ở cách nhà tôi một bờ giậu. Chiều nào từ sân vườn nhà bà cũng vọng ra tiếng hát Quan họ. Tôi và bọn trẻ trong xóm hay đứng kiễng chân ngó qua bờ giậu để xem bà hát. Lúc quét sân, nhổ cỏ  hay ngồi đan quạt bà thường ngân nga mấy lời ca cổ. Bà hát hà hổi hà, hừ hổi hừ mà như người đang kể chuyện. Những đêm trăng sáng, mẹ tôi trải chiếu giữa sân. Chiếc chiếu mẹ phơi trên bờ giậu cúc tần từ trưa, mùi thơm của lá đọng vào từng cọng chiếu thật dễ chịu. Bà nội tôi têm trầu vào đầy cái cơi bằng đồng, mẹ tôi nấu nồi nước vối. Lần lượt các ông  bà, cô bác anh chị  trong xóm sang uống nước xơi trầu rồi hát đối đáp tới khuya. Lời ca bay bổng ngập tràn khắp không gian, gắn kết thêm tình làng nghĩa xóm. Bà Bân lần nào cũng hát làn điệu Thương người như lá đài bi:  “Người (rằng) người ơi (này ơi)  bên em hỏi (í a) người là đôi (ới a) người ơi, chứ em (có a) thương người  như lá (ư )bi răng lá đài bi, chứ ngày (a) là thì, tình chung mà giãi nắng cũng (có a) đêm thì lá sương sương lá (a) dầu sương hử ới hư ơi hừ, hừ rằng là hới hư”. Bọn trẻ con chúng tôi ngồi nghe, đứa có giọng vang rền nền nảy được các bà, các cô dạy hát. Lời ca cứ nối dài theo năm tháng.
Bây giờ, lâu lâu không về quê, mỗi lần tôi gọi điện hỏi thăm, dì tôi lại kể chuyện làng, chép miệng tiếc hàng giậu cúc tần dần thưa vắng, những hàng rào xi măng hay sắt thép lạnh lùng bao quanh các ngôi nhà kín cổng cao tường ngày một nhiều thêm. Lần nào dì kể xong tôi cũng buông điện thoại với một nỗi niềm bâng khuâng …