Chùa Cao và Thiền sư Minh Lương

Thôn Đoàn Kết vốn là một làng cổ gọi là “Phù Lãng Thượng” thuộc xã Phù Lãng, huyện Quế Võ.

Xã Phù Lãng xưa gồm ba thôn (Phù Lãng Thượng, Phù Lãng Trung, Phù Lãng Hạ) là những làng Việt cổ nằm ở những mỏm núi thuộc dãy núi Châu Sơn hùng vĩ chạy sát bờ nam sông Cầu, nổi tiếng là vùng đất núi sông hội tụ, trên bến dưới thuyền, có nghề thủ công truyền thống làm gốm men nâu, có ngôi chùa Cao từng là danh lam cổ tự, nơi trụ trì của Thiền sư Minh Lương, trung tâm đào tạo tăng ni của cả nước.

Chùa Cao thuộc thôn Đoàn Kết có tên chữ là “Vĩnh Phúc tự” nằm trên đỉnh núi Cáng, tên cổ là núi Côn Cương, được khởi dựng từ lâu đời. Đến thời Lê Trung Hưng, chùa được triều đình Lê-Trịnh cho trùng tu mở rộng với quy mô lớn theo kiểu “chùa trăm gian” với những tòa ngang dãy dọc. Đến năm 1951, khi giặc Pháp chưa phá chùa, người dân ở đây còn được chiêm ngưỡng ngôi chùa Cao cổ kính, uy nghi, linh thiêng với nhiều tòa như: Tam quan, gác chuông, Tam bảo, nhà Tràng, nhà in kinh, nhà chứa kinh, nhà Tổ, nhà Tăng, nhà khách, vườn tháp với hơn 40 cây tháp…

Bên cạnh chùa, bên trái là “Gò Thiêu” mà tương truyền là nơi nhà sư trụ trì ở đây sau khi viên tịch đã thiêu và xá lỵ được đặt trong tháp để thờ; bên phải là gò “Cầu đảo” là nơi có bệ thờ lộ thiên, mỗi khi trời hạn hán nhà chùa cùng làng xã tổ chức tế lễ cầu mưa, nên dân gian truyền nhau câu ca: “Phù Lãng có đất cầu mưa/ Trời đất hạn hán sao chưa thấy cầu”. Bao bọc xung quanh chùa còn là vườn tược cảnh quan núi sông tuyệt đẹp.

Theo thư tịch cổ, Thiền sư Minh Lương tu ở chùa trên núi Phù Lãng, được nghe Hòa thượng Chuyết Chuyết (Chuyết Công) từ Trung Hoa sang, từng trụ trì ở các chùa nổi tiếng như chùa Vạn Phúc (Phật Tích-Tiên Du), chùa Ninh Phúc (Bút Tháp-Thuận Thành) bác thông kinh sử, thấu triệt tâm tông, nên đã tìm đến tham vấn và đã được truyền tâm ấn. Sau khi đắc pháp, Thiền sư Minh Lương trở về chùa Vĩnh Phúc (tức chùa Cao) trên núi Côn Cương thuộc thôn Phù Lãng thượng để truyền bá chính pháp. Khi ấy, danh tiếng của Thiền sư vang khắp nơi, tăng ni tìm đến học rất đông, được tin triều đình giúp cho trùng tu mở rộng chùa Cao thành chùa “trăm gian” làm nơi đào tạo năng ni của cả nước.

Truyền rằng, hàng năm cứ đến tháng 5 là mùa học hạ của các sư, tăng ni khắp nơi cả nước tìm về đây học đạo pháp rất đông. Chùa Cao không những là nơi đào tạo tăng ni, mà còn là nơi in ấn kinh kệ để phát truyền đi các nơi. Bởi tăng ni về học đông, nên trên đỉnh núi Cáng, chùa Cao là trung tâm thờ Phật, trường học, nhà in, nhà kinh, nhà để các tăng nghỉ ngơi, phía dưới chân núi còn có ngôi chùa nhỏ gọi là “Chùa Thấp” để các ni khi về đây hạ làm chỗ nghỉ ngơi.

Thiền sư Minh Lương được nhiều tăng, ni, phật tử theo học và rất kính trọng. Khi sắp tịch, Thiền sư Minh Lương đã truyền pháp cho Thiền sư Chân Nguyên và đọc một bài kệ rằng: “Ngọc quý ẩn trong đá/ Hoa sen mọc từ bùn/ Nên biết chỗ sinh tử/ Ngộ vốn thật Bồ đề”. Đọc kệ xong, Thiền sư Minh Lương bảo đệ tử rằng: “Nay ta trở về”, dứt lời thì thị tịch. Đệ tử vô cùng thương tiếc đã xây tháp ở ngay chùa lấy tên là tháp “Báo Ân” để thờ thày.

Chùa Cao còn nổi tiếng với lễ hội truyền thống: Truyền rằng, hàng năm cứ đến ngày mồng 8 tháng Giêng chùa lại được mở hội. Để tổ chức hội, ngay từ mồng 6, chùa đã được mở cửa để chuẩn bị các công việc, tất các thôn nữ đều được cử tham gia gánh nước lên chùa và phải gánh 3 ngày mới đủ nước phục vụ hội. Trong những ngày lễ hội, nhà chùa tổ chức tụng kinh niệm Phật, cầu may, giảng đạo… tăng, ni, phật tử các nơi về dự hội rất đông.

Hàng trăm năm đã qua, chùa xưa tháp cũ không còn, nhưng chùa Cao xưa còn lại những dấu tích quý như: danh tiếng, truyền thuyết, quy mô nền móng, mảng tháp bằng đá chạm nổi chữ “Báo Ân tháp”, bia đá với dòng niên đại “Vĩnh Hựu tứ niên” (1738) và một bia đá còn một số dòng chữ Hán cho biết việc xây dựng trùng tu chùa với quy mô lớn vào thời Lê Trung Hưng… Đó là những di sản văn hóa vô cùng quý giá minh chứng về ngôi chùa từng nổi tiếng. Những năm gần đây, được sự quan tâm của cấp uỷ Đảng, chính quyền địa phương, cùng với sự thiện tâm công đức của dân làng, cùng quý khách thập phương, chùa Cao đang trong quá trình phục dựng lại và rất cần đến sự quan tâm của các cấp có thẩm quyền, cơ quan chuyên môn và sự hảo tâm công đức của quý khách để ngôi chùa khang trang tố hảo như đã từng nổi tiếng trong lịch sử.