Dì Bette

Balzac là một trong những tác giả có đóng góp đáng kể cho nền văn học Pháp thế kỷ XIX. Các tác phẩm của ông là sự phản ánh toàn diện, chân thực cuộc sống của xã hội tư sản với những thói xấu không có gì che đậy của giai cấp thống trị đương thời. Đọc những tác phẩm của ông thì ông lồng vào đó những nhận xét hết sức tinh tế, ông tố cáo xã hội đương thời bằng giọng lạnh lùng khách quan, ông mỉa mai bằng cách nói trào phúng trước một xã hội mà đồng tiền là vạn năng, có đôi khi ta lại bắt gặp trong văn Balzac những câu nói thắm thiết tình người.

Số lượng tác phẩm của Balzac để lại hết sức đồ sộ với 91 tiểu thuyết được xuất bản và những câu chuyện ngắn ông viết từ năm 1829 cho tới khi mất. Các tác phẩm của ông đã hợp thành một bộ bách khoa thư bằng văn học về một giai đoạn lịch sử đầy biến động tạo nên những nhân vật điển hình. Với sự xuất sắc về mặt ngôn ngữ nghệ thuật bút pháp khắc họa tính cách nhân vật các thủ pháp thể hiện đa dạng và sinh động trở thành mẫu mực của một thời đại văn học.
Bộ đôi tiểu thuyết Bà con nghèo gồm dì Bettơ (Cousine Bette) và Ông anh họ Pôngxơ là hai kiệt tác cuối đời của tác giả Balzac. Mang tên chung song bộ đôi tiểu thuyết thể hiện hai tình huống, tính cách khác biệt thậm chí đối lập, Pôngxơ là người bà con nghèo, trung hậu bị khinh miệt, hắt hủi còn Bette là người bà con nghèo, bị sỉ nhục, sống trong nội bộ ba hay bốn gia đình và trả thù cho mọi nỗi đau của mình. Tác phẩm dì Bettơ được viết năm 1846, bắt đầu bằng cuộc gặp gỡ Groven.Adlin năm 1838 và kết thúc bằng việc Huylô lấy cô hầu gái năm 1846: Thời điểm sáng tác và thời điểm mà hành động của tiểu thuyết diễn ra hầu như trùng hợp.
Tác phẩm có nhiều tình tiết phức tạp, nhiều quan hệ rắc rối, song cấu trúc rành rọt không rối rắm. Bettơ cho rằng mình bị hy sinh, bị bạc đãi từ nhỏ, trong khi cô em họ xinh đẹp được gia đình nâng niu lại thêm số phận chiều chuộng: Một “Cuộc hôn nhân kỳ ảo” khiến thôn nữ Ađolin thành nam tước phu nhân Huylô rực rỡ. Rồi Betto luống tuổi cưu mang và yêu thương Xtenbốc, chàng trai trẻ người Ba Lan lưu vong, một nghệ sĩ dòng dõi quý phái. Hortăngxơ, con gái của Ađolin tìm gặp chàng và lấy chàng. Bettơ trả thù cả gia đình Huylô, thông qua bà Macnepho kiều diễm: đẩy Ađolin vào cảnh bần cùng vì Huylô tiêu pha hoang tàn, cung phụng cho bà Macnepho quyến rũ; cho Huylô một tình địch nữa là thương nhân giàu có Giơven, thông gia với Huylô. Cứ thế “Bettơ tư duy hành động bà Macnepho là lưỡi rìu, Bettơ là bàn tay và bàn tay giáng những nhát dồn dập phá hủy các gia đình mà Bettơ thấy ngày một thêm khả ố...”.
Tuy nhiên, nội dung tiểu thuyết vượt rất xa chủ đề báo hận. Trong cấu trúc tác phẩm, Bettơ mất dần vị trí trung tâm và tác giả để Bettơ chết trước khi kết thúc một tấn bi kịch không còn chịu tác động của Bettơ. Bette chỉ là yếu tố “xúc tác” kích thích một phản ứng chứ không phải là nguyên nhân tạo ra phản ứng. Valeri Macnephơ, ả kỹ nữ mang vỏ bọc trưởng giả, đứng đắn, từ chỗ chỉ là công cụ của Bettơ, ngày càng chủ động, càng có vai trò lớn. Và kẻ thực sự tiến hành công cuộc phá hoại gia đình Huylô chính là Huylô.
Mặc dù có đôi lời phàn nàn về “Sự quan sát liên tục và tàn nhẫn chẳng ngụ bất kỳ chi tiết nào” song dì Bette vẫn được khen là kiệt tác.
Mời các bạn đón đọc.