Diện mạo ngành Giáo dục qua các công trình trường học

Thời điểm mới tái lập tỉnh, các chỉ số đánh giá về Giáo dục Bắc Ninh chỉ xếp thứ hạng trung bình. Năm học 1996-1997, toàn ngành chỉ có 5/11 chỉ tiêu thi đua được Bộ GD-ĐT đánh giá tích cực. Đây là vấn đề cấp bách để tỉnh và ngành cần có những giải pháp thiết thực phù hợp đưa Giáo dục Bắc Ninh vượt lên, xứng với truyền thống hiếu học của quê hương.

Để ngành Giáo dục phát triển toàn diện, cần 3 yếu tố cốt lõi. Thứ nhất là truyền thống hiếu học, với Bắc Ninh đây là điều rất thuận lợi bởi ý thức vươn lên trên con đường học vấn từ lâu đã ăn sâu vào máu thịt người dân, gia đình và dòng họ. Thứ hai là đội ngũ các nhà giáo, điều này tùy thuộc trước hết ở các giải pháp tham mưu của ngành với tỉnh trong tuyển dụng, điều động đội ngũ để từ đó có phương pháp quản lý, chỉ đạo phù hợp. Thứ ba là quan tâm đầu tư cơ sở vật chất trường học, điều kiện cần thiết góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục đề ra.
Cơ sở vật chất trường học của Bắc Ninh hồi mới tái lập tỉnh khá bất cập. Toàn tỉnh có 101 trường mầm non, 132 trường tiểu học, 125 trường THCS và 17 trường THPT, còn thiếu loại hình Giáo dục Thường xuyên và dạy nghề. Cơ sở vật chất trường học vừa thiếu lại yếu, nhiều trường tiểu học và THCS vẫn chung cơ sở vật chất; nhiều trường phải cho học sinh học nhờ trong đình, đền, chùa; tỷ lệ học sinh tốt nghiệp THCS được học tiếp THPT chỉ khoảng 60% trong đó gần ½ phải học hệ bán công và dân lập…

Trong nhiều năm qua, Bắc Ninh luôn là điểm sáng toàn quốc về kiên cố trường học và xây dựng trường chuẩn quốc gia các cấp. (Ảnh: Trường THPT Chuyên Bắc Ninh tại phường Kinh Bắc, Tp Bắc Ninh).

Tuy nhiên trong bộn bề khó khăn thời điểm mới tái lập, lãnh đạo tỉnh vẫn dành sự quan tâm đặc biệt đến sự nghiệp trồng người, xuất phát từ nhận thức giáo dục chính là yếu tố quan trọng mang tính quyết định đến sự phát triển toàn diện và bền vững của quê hương. Cũng bởi thế, ngay sau Đại hội Đảng bộ tỉnh khóa XV (tháng 10-1997), UBND tỉnh đã ban hành nhiều đề án quan trọng liên quan đến phát triển GD-ĐT như các Đề án: Tăng cường cơ sở vật chất, Vay vốn xây dựng lớp bán công trong trường công lập, Phổ cập giáo dục trung học cơ sở, Xây dựng đội ngũ giáo viên… Từ nhận thức đến quyết tâm của lãnh đạo tỉnh đã lan tỏa, truyền cảm hứng mạnh mẽ đến ngành và các địa phương cùng quan tâm chăm lo sự nghiệp trồng người.
Thời điểm năm 2000, khi nhiều địa phương cả nước còn mơ hồ với khái niệm trường chuẩn quốc gia thì tại Bắc Ninh, một huyện thuần nông mới tái lập là Lương Tài đã về đích với 100% trường Tiểu học đạt chuẩn quốc gia, trở thành điểm sáng tiêu biểu toàn quốc. Từ sau thời điểm ấy, các địa phương dấy lên phong trào thi đua xây dựng trường chuẩn, cùng góp phần cao chất lượng giáo dục toàn diện. Đến thời điểm cuối năm 2020, có lẽ Bắc Ninh là tỉnh duy nhất toàn quốc về đích ở cả 2 mục tiêu: 100% phòng học kiên cố và 100% trường công lập (từng) được công nhận đạt chuẩn quốc gia. Trong đó 100% trường THCS và gần 78% trường tiểu học đạt chuẩn quốc gia mức 2.

Có thể thấy, mạng lưới trường học của Bắc Ninh vừa đồng bộ, hiện đại theo hướng chuẩn hóa, hiện đại hóa nhưng cũng rất đa dạng, tùy vào mục tiêu và sứ mệnh của mỗi trường, loại hình trường như trường đại trà, trường điểm, trường trọng điểm, trường chuyên, trường liên cấp công lập và liên cấp tư thục, trường quốc tế… Năm học 2016-2017, Trường THPT Chuyên xây mới trị giá 600 tỷ đồng tại phường Kinh Bắc (TP Bắc Ninh) được khánh thành và đưa vào sử dụng. Đây được xem là hình mẫu khối các trường THPT chuyên cả nước về cơ sở vật chất, nơi được kỳ vọng là biểu tượng cho truyền thống hiếu học và khoa bảng của tỉnh Bắc Ninh thời đổi mới.
Tuy nhiên, cuộc sống luôn có sự chuyển động không ngừng, trong khoảng 10 năm trở lại đây, tốc độ phát triển KT-XH mạnh mẽ của Bắc Ninh đã thu hút số lượng lớn người lao động đến làm việc và sinh sống, kéo theo số học sinh các cấp cũng tăng rất nhanh. Riêng trong 8 năm học, từ năm học 2013-2014 đến năm học 2020-2021, toàn tỉnh tăng 80 nghìn học sinh các cấp. Nếu tính mỗi trường học có trung bình 1.000 học sinh thì số lượng nói trên tương đương với… 80 trường học. Trong khi đó do yêu cầu tinh gọn bộ máy và giảm biên chế nói chung, toàn tỉnh chỉ tăng thêm 29 trường học (17 trường ngoài công lập, 12 trường công lập) và hơn 1.800 biên chế giáo viên. Chính điều này đã tạo áp lực quá tải về số học sinh/lớp, nhất là các trường trung tâm thành phố Từ Sơn, thành phố Bắc Ninh. Nhiều trường cần phải được mở rộng và đầu tư thêm cơ sở vật chất mới đủ các tiêu chí để UBND tỉnh công nhận lại danh hiệu trường chuẩn quốc gia theo chu kỳ 5 năm/lần.
Tới đây, để đáp ứng tốt nhu cầu học tập của đông đảo con em nhân dân trên địa bàn tỉnh trong điều kiện học sinh các cấp tiếp tục tăng nhanh, UBND tỉnh giao ngành GD-ĐT phối hợp chặt chẽ với các ngành hữu quan và các địa phương rà soát tổng thể, từ đó tham mưu với tỉnh các giải pháp sắp xếp hệ thống mạng lưới trường, lớp học phù hợp theo hướng chuẩn hóa, hiện đại hóa  và có giá trị sử dụng lâu dài. Đây cũng chính là sự chuẩn bị quan trọng cần thiết đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục đề ra, bởi đến năm học 2024-2025, học sinh phổ thông toàn quốc đều học theo chương trình SGK mới.
Thực tiễn đã chứng minh, đầu tư cho giáo dục chính là đầu tư cho sự phát triển, đặc biệt trong giai đoạn đẩy mạnh CNH, HĐH nhằm hiện thực khát vọng đưa tỉnh Bắc Ninh sớm trở thành thành phố trực thuộc T.Ư, một thành phố trẻ, văn minh và giàu bản sắc mà nổi bật và đáng tự hào nhất có lẽ vẫn là truyền thống hiếu học và khoa bảng của quê hương…