Dòng sông thơ ấu

Dòng sông thơ ấu là bức tranh quê hương những ngày khói lửa của nhà văn Nguyễn Quang Sáng. Đó là dòng sông ký ức, đã chảy qua 2 cuộc kháng chiến mà vẫn tràn trề sức sống với bao câu chuyện, bao kỷ niệm đẹp đẽ lẫn bi thương trong cuộc đời ông.

Nhà văn Nguyễn Quang Sáng (1932-2014) hội viên Hội Văn học nghệ thuật, được trao giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật đợt II năm 2000. Các tác phẩm tiêu biểu như: Đất lửa, Chiếc lược ngà, Dòng sông thơ ấu...
Với ngòi bút tinh tế, nhiều màu sắc, tác giả đã dựng một bức tranh quê hương gần như toàn cảnh: Có cảnh nhà, cảnh làng với nước ròng, nước ngập; Có cảnh bẫy chim, bắt cá, có không khí đình đám, hội hè… với những con người mang dáng dấp, tích cách đậm đà đặc sắc Nam Bộ. Những sinh hoạt thường ngày, những công việc, ngành nghề được miêu tả cụ thể rành rọt đến nỗi có thể nhận lầm là một tiểu thuyết phong tục. Hầu như tất cả các nhân vật đều chủ động tham gia hoặc bị chi phối bởi những biến động lịch sử mà bước ngoặt lớn nhất là cuộc cách mạng tháng Tám, một cuộc đổi đời, một cuộc hồi sinh của dân tộc. Hiện thực của Nguyễn Quang Sáng, của làng Mỹ Luông phức tạp và dữ dội hơn nhiều. Mỹ Luông có phong trào từ những năm 1930, cờ đỏ búa liềm, cờ đỏ sao vàng từng tung bay trên xóm “Cột dây théo”. Nhưng khi cách mạng bị đàn áp thì các giáo phải nổi lên. Cho đến trước ngày khởi nghĩa, cả làng như bị chia sẻ ra từng mảng. Từ góc nhìn của nhân vật tôi, từ cái thảo bạt của bác Hai thợ bạc, tác giả đã khéo quy về một môi trường hoạt động của những đối chứng lịch sử. Những đoạn nói về ngày Tổng khởi nghĩa, ngày cờ đỏ sao vàng xuất hiện trên cột giây thép là những trang gây ấn tượng mạnh. Hiện thực cách mạng đã được phản ánh trong tính phức tạp và bi tráng được thể hiện tập trung ở hai nhân vật Hai Quang và Tư Ghe.
Hai Quang bị xã hội cũ đẩy vào tầng lớp lưu manh, làm dân anh chị ở bến xe rồi bị tù. Ra tù lại bị bắt lính. Tuy nhiên bản chất là người lương thiện nên những hành động anh chị của Hai Quang đều có nét hào hiệp. Được cách mạng giác ngộ, anh trở thành một chiến sĩ kiên cường. Trong trận truy kích địch ở nhà thờ cù lao Giêng anh đã hy sinh như một anh hùng. Cái chết và đám tang lớn của anh là những trang trữ tình xúc động có tác dụng nâng cao tâm hồn bạn đọc.
Nếu Hai Quang là một nốt nhạc hùng thì số phận của ông Tư Ghe là một gam buồn thảm. Vốn là học trò thầy giáo cách mạng Châu Văn Liêm, ông đã từng dẫn đầu các đoàn biểu tình và phanh ngực ra trước mũi giặc: “Cái ngực đồng của tau đây nè, bắn đi!”. Ở những trang cuối sách theo lời kêu gọi của Cụ Hồ đoàn kết kháng chiến, ông đã làm Phó Chủ tịch Liên Việt xã.
Nhân vật để lại ấn tượng sâu lắng trong lòng bạn đọc là bác Hai thợ bạc. Bác Hai không phải là cốt cán của phong trào nhưng tấm lòng yêu nước trong sáng, phẩm chất trung thực, sáng suốt của bác vằng vặc trên mỗi trang sách. Bác vừa là người thuật chuyện vừa là người nhận xét, bình giá và đôi khi như một nhà tiên tri. Những nhận xét của bác về nhân tình thế thái về tính cách mỗi người vừa có tỉnh táo, vừa nhân hậu và bao giờ bác cũng mượn được những hình ảnh ví von. Bác nói với các con: “Nhà mình làm nghề thợ bạc, con cũng biết, muốn biết vàng thau thì phải thử lửa. Đã là vàng giả thì nó bóng loáng là như vậy”
Và bác nói với những người cách mạng: Đã nói là đãi cát tìm vàng thì làm sao không cực! Nhưng đâu có cực bằng anh em. Đãi người để quy về một mối mới là khó. Người lúc đầu tưởng là vàng lại hóa ra là cát.
Hình ảnh bác hay mượn để ví von là dòng sông: Nỗi nhớ của con người có lúc nó nằm yên rồi chợt gặp một dáng đi, giọng nói của ai đó, hoặc gặp một bài hát mà nó hay hát, nỗi nhớ lại dâng lên cuồn cuộn như sóng. Và kỷ niệm như những con thuyền trăn trở không yên. Nỗi nhớ như con sông vẫn chảy mãi trong đời người.
Nghe văn chương quá nhưng vẫn hợp lý, lúc này bác Hai đã ngoài bảy mươi tuổi, bác đã đi, đã ở nhiều miền đất, kể cả Sài Gòn và Nam Vang.
Dòng sông luôn luôn là bạn bè để tác giả và các nhân vật gửi gắm niềm vui, nỗi buồn. Dòng sông như là một ấn tượng so sánh tượng trưng. Khi đục, khi trong, khi con nước ròng cuộn ngầm dưới đáy, bọt bèo rác rưởi nổi trôi và phù sa hồng hào lắng đọng. Con sông có khác gì hiện thực cách mạng sống động và phức tạp ở làng Mỹ Luông.
Mời các bạn đón đọc Dòng sông thơ ấu.