Dòng sông trôi đi

Dòng sông Đuống cuối mùa thu. Hình như cái dáng “nghiêng nghiêng trong kháng chiến trường kỳ” đến nay dòng Đuống vẫn miệt mài nghiêng mình như vậy.

Làng quê tôi nằm ven con sống Đuống quanh năm chảy trôi mang phù sa bên lở bên bồi. Biết bao chuyến đò đầy chở người dân tôi đi xa và lớn lên. Dòng sông tự tình hay con người mang nặng tâm tư? Tôi không chắc mình biết rõ được điều đó. Chỉ thấy bao năm rồi, dòng sông vẫn lặng trôi, trôi về quá khứ hay tương lai, mà con sông mang khúc hát ngân dài, vẫn lặng yên cả chiều thu đón nắng.

Con chim có tổ có tông, con sông có nguồn có cội, có phù sa bên lở bên bồi. Quê ngoại tôi bên lở, quê nội tôi bên bồi, mỗi lần qua chuyến đò về quê tôi lại mênh mang theo dòng nước và nhung nhớ. Mùa này trời chẳng mưa nhiều, những bãi bồi phù sa quê nội có dòng lũ cuốn đi xa, để lại lớp phù sa tơi xốp. Người ta trồng ngô, trồng đậu, cả dải sông xanh biếc một mầu. Vì thế tôi lại nương theo màu xanh ấy mà trôi mãi về phía tuổi thơ, ngày mẹ tôi vẫn còn trẻ làm dâu ở quê nội, ngày bà tôi vác cuốc ra đồng, xới tơi lớp đất mềm phù sa gieo hạt trên đất bãi.
Có đôi lúc tôi tự hỏi, ngày đó mẹ tôi có hạnh phúc không? Khi mà bố tôi cứ qua sông rồi theo chuyến đò đi công tác mải miết? Mẹ đội nón lá, mẹ cùng bà xới tơi lớp đất phù sa, gom thành luống, tra hạt, trồng đậu. Ngày cuối thu nắng ửng vàng trên bãi bồi ngập lối, những cơn gió lộng, xa xa là dòng sông mênh mông. Tôi bám theo mẹ tưới nước ngoài đồng, khi từng khóm đậu nảy mầm, xòe hai lá non mở mắt nhìn mặt trời. Mẹ tôi không nói gì, chỉ nhìn tôi âu yếm, giọt mồ hôi trên má mẹ, từng giọt chấm điểm, nắng thu chẳng kịp hong tan.
Tôi lấy chiếc thanh tre từ khúc sông nào trôi dạt, đục từng lỗ làm những việc vẩn vơ. Tôi nhổ những cây cỏ ở phía bờ, trồng lại thành luống giống mẹ tôi trồng đậu. Việc trẻ con, mẹ tôi thường mắng những bận rộn không đâu, cỏ mọc hoang lối đi, chẳng ai rảnh gì đi trồng cỏ. Tôi nở nụ cười khúc khích theo gió, buông tay trên đất mềm, thế giới tuổi thơ tôi lúc đó rất êm, cứ lặng lẽ cùng mẹ những ngày cuối thu trên bãi sông như thế.
Có một lần tôi chạy ra xa phía đồng bãi nhà tôi. Bến đò bận rộn chở khách sang sông gần đó. Một chiếc thuyền nhỏ xíu giữa dòng sông. Bác ngư ông thả từng sải lưới, tấm xốp của lưới nổi lên thành hàng, ngư ông gõ gõ mái chèo vào chiếc thuyền, sau đó chèo ra phía xa theo dòng trôi nhè nhẹ. Được một lát bác ấy đi kéo lưới, những con cá bơi mắc vào thành sản vật dòng sông. Chiếc giỏ tre bác đeo bên hông, từng con cá đổ người chui vào giỏ. Vài người qua đò, mua giỏ cá của ngư ông, chiếc thuyền nhỏ trôi nhè nhè bên chiếc đò lớn, cả dòng sông mênh mang, dòng nước theo thuyền, đò xoay vòng vòng.
Vầng trăng chiều in bóng nước cong cong, hay chiếc thuyền của ngư ông vệt theo nắng thu trài dải ngày đầu tháng? Tôi ngoan ngoãn ngồi ngắm những hoạt động của dòng sông cả buổi chiều không chán. Không nghịch ngợm, ngồi rất lâu cho tới khi mẹ gọi về. Hai mẹ con lại nghiêng bóng trên triền đê, bóng con và bóng mẹ dắt nhau đi mau mau sải bước. Trên vai mẹ còn có đôi thùng nước. Lặng lẽ trở về cho kịp buổi chiều tà.
Nắm tay mẹ, mắt tôi nhìn lên phía xa xa có dòng sông. Lúc tranh tối tranh sáng có điều gì buồn lặng. Tôi thấy lòng trống vắng, hỏi mẹ một câu rất vui vơ: “Mẹ ơi! Sao bố sang đò bên kia từ tháng trước không về? Con nhớ bố!” Mẹ tôi đặt đôi thùng nước cạnh triền đê, mẹ ôm tôi ầng ậng gió chiều về: “Na này! Tháng sau mẹ con mình sẽ về bên kia sông, nơi có nhà ông ngoại. Ở quê nội, bố con không về nữa!” Tôi không hiểu hết điều mẹ nói buổi chiều ngày hôm đó, chỉ thấy dòng sông trôi cô đơn về phía hoàng hôn loang bóng tối. Còn tôi, tôi thấy mẹ trôi về nỗi buồn se lạnh.
Những ngày tháng rất xa của những ngày sau. Dòng sông Đuống quê tôi vẫn chảy trôi một màu. Nước mang nặng phù sa nên đỏ quạch. Nỗi nhớ chẳng bao giờ là chóng vánh, cứ trôi như sông và mênh mang như vầng trăng đầu tháng, chẳng đủ soi bóng một buổi chiều. Tôi không theo mẹ trồng đậu trên bãi bồi phù sa ven sông nữa. Nhưng tôi biết, mùa đậu bây giờ chắc đã biêng biếc một màu xanh.
Hai mẹ con tôi một chiều cả gió theo chuyến đò tròng trành, bỏ lại bên bồi trở về bên lở mong manh. Tôi biết bà nội buồn, tôi biết mẹ tôi chẳng nỡ rời xa. Nhưng cuộc đời, có những ngã rẽ con người ta cần phải trải qua và đi tiếp. Tôi nép vào lòng mẹ, khơi nỗi nhớ chơi vơi. Mẹ bảo tôi rằng sau này khi tôi lớn lên rồi tôi sẽ hiểu, dòng sông còn thiên vị, bên bồi chẳng chia cho bên lở chút phù sa, cớ sao trách lòng người ta không chung thủy đợi chờ.
Thế rồi dòng sông trôi đi mãi. Tuổi thơ tôi cũng lớn lên xuôi theo dòng thời gian. Mẹ tôi đã hạnh phúc ở một khúc sông khác, nơi có bến bồi neo đậu đất phù sa. Còn tôi cũng đủ lớn để hiểu ra, hạnh phúc luôn ẩn mình đằng sau đau khổ. Có gieo hạt đậu và kỳ công chăm sóc, mới có ngày đậu hứng đủ mưa nắng, chịu kết trái đơm hoa. Giống như dòng sông Đuống nghiêng nghiêng cũng từng cuộn mình trong lịch sử, dâng trào bao đợt lũ dữ dội trôi về, để đổi lấy một bình yên êm ả xuôi dòng.