Giá trị của văn bia chùa Bút Tháp

Chùa Bút Tháp (tên chữ Hán là Ninh Phúc tự) thuộc thôn Bút Tháp, xã Đình Tổ, thị xã Thuận Thành. Chùa được xây dựng thờ thời Trần, được trùng tu tôn tạo với quy mô lớn từ thời Lê Trung hưng (thế kỷ XVII). Chùa đã được công nhận Di tích Quốc gia đặc biệt tại Quyết định số 2383/QĐ-TTg ngày 9 tháng 12 năm 2013 của Thủ tướng Chính phủ. Bên cạnh những tác phẩm kiến trúc, điêu khắc rất có giá trị nghệ thuật từ thế kỷ XVII, chùa còn lưu giữ được nhiều văn bia có giá trị lịch sử, giá trị văn hoá rất quí giá.
 

Văn bia chùa Bút Tháp giúp chúng ta biết được sự quan tâm của triều đình và giới quý tộc thời Lê - Trịnh đối với Phật giáo
Điều này thể hiện ở việc chúa Trịnh ban hành các Lệnh chỉ về việc kiến thiết chùa. Cụ thể, năm Phúc Thái thứ 4 (1646), chúa Thanh Đô vương Trịnh Tráng đã ban hành Lệnh chỉ chuẩn cấp cho dân làng Nhạn Tháp (tên cũ của làng Bút Tháp) được miễn các khoản phu sai, làm đường đắp đê, đón tiếp sứ giả,… Ban sắc chỉ xây tháp Tôn Đức để tàng xá lỵ thiền sư Minh Hành.
Sự quan tâm của triều đình và giới quý tộc, quan chức thời Lê-Trịnh đối với chùa Bút Tháp còn thể hiện ở việc các vị cúng nhiều ruộng cho chùa. Văn bia “Phụng Lệnh chỉ” (dựng năm 1646) cho chúng ta biết, thời gian đó, con gái của Hoàng Thái hậu Trịnh Thị Ngọc Trúc là Lê Thị Ngọc Duyên có ruộng thế nghiệp ở huyện Yên Mô (nay thuộc tỉnh Ninh Bình) đem cúng vào chùa để thờ Phật. Văn bia “Sắc kiến Ninh Phúc thiền tự bi ký” dựng năm 1647, cho chúng ta biết phu nhân của ngài Luân Quận công cúng nhiều ruộng vào chùa. Văn bia “Ninh Phúc thiền tự Tam bảo tế tự điền bi” dựng năm Phúc Thái thứ 5 (1647) cho chúng ta biết hoàng hậu họ Trịnh đã công đức tiền để tu sửa chùa, xây điện Từ Hiếu và cúng nhiều ruộng vào chùa. Văn bia “Khánh lưu bi ký” dựng năm Vĩnh Thịnh thứ 10 (1714), cho chúng ta biết: vào thời gian đó, vị Tả Đô đốc Thiếu bảo Luân Quận công Lê Đoan Hậu và phu nhân là quận chúa Trịnh Thị Minh Châu đã cúng tiền và 3 mẫu ruộng để giúp dân làng trùng tu chùa.
Đến gần cuối thời Nguyễn, văn bia “Trùng tu Ninh Phúc tự bi” dựng năm Thành Thái thứ 15 (1903) cho biết, năm đó, Tổng đốc Bắc Ninh Hoàng Trọng Phu cùng các vị Bố chính, Tri phủ, Tri huyện trong tỉnh công đức tiền của để tu sửa lại chùa.
Văn bia chùa Bút Tháp cho chúng ta hiểu được tình mẫu tử, tình thầy trò của các vị tăng sĩ là rất cảm động
Điều đó thể hiện ở các văn bia: bia không có tiêu đề (KH:2881) cho chúng ta biết ni cô Diệu Viên đã mua ruộng để gửi giỗ vào chùa cho cha mẹ là Hiển Phương hầu họ Nguyễn tự Huyền Vi và mẹ hiệu là Thuần Thục. Văn bia không có tiêu đề (KH:2884) dựng năm Vĩnh Hựu thứ 5 (1739) cho chúng ta biết tỷ khưu ni Diệu Viên đã mua 1 mẫu 5 sào 5 thước ruộng cúng vào chùa để cúng giỗ cho thiền sư Như Tuỳ. Văn bia không có tiêu đề (KH: 2891) dựng năm Giáp Tý niên hiệu Chính Hoà (1684) cho chúng ta biết khi đó, tỷ khưu ni Diệu Tuệ đã mua 1 mẫu 2 sào ruộng cúng vào chùa để làm ruộng hương hảo cho sa di Lê Thị Ngọc Nghinh. Văn bia “Ninh Phúc thiền tự Tam bảo tế tự điền bi” dựng năm Phúc Thái thứ 5 (1647), cho chúng ta biết tỷ khưu ni Diệu Tuệ đã mua ruộng cúng vào chùa để gửi giỗ cho cha đẻ là Cường Quận công Lê Vĩnh Tiến, cha mẹ nuôi và em trai của bà đã chết. Văn bia “Ninh Phúc thiền tự Tam bảo tế tự điền bi” dựng năm Đức Nguyên thứ nhất (1674) cho chúng ta biết tỷ khưu ni Diệu Tuệ đã mua 2 mẫu ruộng giao cho các giáp xã Nhạn Tháp cày cấy để thờ phụng thiền sư Minh Hành.
Văn bia chùa Bút Tháp giúp chúng ta biết được hành trạng của một số tăng sĩ của chùa
So với văn bia ở nhiều chùa trên đất Bắc Ninh, chùa Bút Tháp có số lượng văn bia ghi về hành trạng của tăng sĩ tương đối phong phú. Đó là các văn bia:
Văn bia “Sắc kiến Tôn Đức tháp khoán thạch” dựng năm Vĩnh Thọ thứ 3 (1660) cho chúng ta biết hành trạng thiền sư Minh Hành. Văn bia không tiêu đề (KH: 2882/2886/2888) dựng năm Vĩnh Hựu thứ 3 (1737) chép lại hành trạng của vị sư ni được tàng xá lỵ tại tháp Ni Châu. Văn bia “Tâm Hoa tháp”, dựng năm Vĩnh Hựu thứ 3 (1737) cho chúng biết hành trạng nhà sư Như Trúc. Văn bia không có tiêu đề (KH: 2889) dựng năm Chính Hoà thứ 2 (1681) cho chúng ta biết hành trạng thiền sư Minh Việt. Văn bia không tiêu đề (KH: 2890) cho chúng ta biết hành trạng tỷ khưu ni Diệu Tuệ.
Bia đá ở Bắc Ninh có rất nhiều. Theo thống kê của chúng tôi, cả tỉnh có 2340 bia, trong đó, bia ở tại các chùa có khoảng hơn 900 cái, nhưng nhiều bia không còn đọc được vì mờ, mòn, gẫy,… Bia có nhiều loại và có kích thước to nhỏ khác nhau. Nhưng bia nào cũng chứa đựng những thông tin rất cần thiết cho người nghiên cứu: về văn bản học, về văn tự học, về tín ngưỡng tôn giáo, về phong tục tập quán, về chế độ ruộng đất, về sinh hoạt làng xã, về quản lý làng xã,… Văn bia lại là loại tư liệu độc bản. Nếu bia đã bị huỷ hoại, bị mất,… sẽ không có cơ hội khôi phục được. Vì vậy, mỗi người chúng ta dù ở cương vị nào cũng cần có ý thức bảo vệ, giữ gìn bia đá nói riêng và di sản văn hoá của tổ tiên nói chung. Đó cũng là thể hiện tinh thần yêu quê hương, yêu đất nước.