Gìn giữ những mạch nguồn tươi sáng

Một ngày cuối năm, chúng tôi về Tiên Du, vùng quê có 12 làng Quan họ gốc vẫn ngày đêm thao thức cùng những canh hát. ấm lòng hơn khi cảm nhận được giữa bộn bề lo toan, quê hương của Hội Lim - lễ hội dân gian tiêu biểu nhất vùng Kinh Bắc xưa và Bắc Ninh ngày nay vẫn lưu giữ trong mình sức sống tiềm tàng mà mãnh liệt của những lời ca Quan họ...

Câu lạc bộ Quan họ NCT Tiên Du ra mắt ngày 19 - 5 – 2006, tiền thân là nhóm 8 người vì say mê Quan họ mà lặn lội từ Lim lên tận Yên Mẫn (thành phố Bắc Ninh) học hát. Cái duyên tìm về với Quan họ cũng thực lạ. Trong một buổi giao lưu CLB Dưỡng sinh giữa 2 làng Lũng Sơn và Lũng Giang; người Lũng Giang mời trầu đội bạn nhưng bị từ chối vì không ai trong số đó hát được Quan họ. Buồn vì là làng Quan họ gốc mà không phát huy được vốn cổ, một số người đã tự tìm thầy học hát. Kiên trì học hỏi nhưng vốn liếng thu về cũng chẳng được bao nhiêu. Thế là tìm người quê mình dạy hát, vừa gần, vừa tiện lại phát huy được nét sinh hoạt riêng; ví như Quan họ Lũng Giang chịu ảnh hưởng của lối hát ca trù, trống quân trong khi Quan họ Hiên Vân lại chịu ảnh hưởng của các điệu chèo cổ. Người này truyền tai người khác, cứ thế việc học hát Quan họ phát triển rộng rãi, trở thành nếp sinh hoạt đẹp trong cộng đồng. Công tác xã hội hoá bảo tồn văn hoá Quan họ ở Tiên Du đã lôi cuốn được đông đảo lứa tuổi tham gia. Có thể nói, đây là cơ sở vững chắc cho việc gìn giữ, phát huy các giá trị văn hoá Quan họ. Tham dự một buổi sinh hoạt của CLB Quan họ thị trấn Lim, chúng tôi cảm nhận rõ hơn tình người đằm thắm, thiết tha trong mỗi câu hát. Các liền anh liền chị không phân biệt tuổi tác lẫn “vốn liếng” cùng nhau chép lời, luyện điệu thật đúng, đủ “vang, rền, nền, nảy” thể hiện cho đượm cái tình người Quan họ. Chỉ với mấy chiếc chiếu cói, bình nước vối nóng, miếng trầu têm vội, những người cao tuổi cùng nhau khi thì học điệu mới, có hôm lại nhấn nhá bài cũ, nếp sinh hoạt đó đã trở thành thói quen mỗi chiều chủ nhật. Dù bận đến đâu, các thành viên cũng dành thời gian để được gặp gỡ, giao lưu. Có bà mải ăn trầu nên lỡ nhịp, nói vẻ giận hờn “Chị cho em miếng giầu để em nhỡ nhàng”. Xuân này 79 tuổi, bà Nguyễn Thị Nùng, liền chị lớn tuổi nhất CLB cho biết “Ngày xưa, mẹ tôi cũng hát Quan họ. Khi đó, tôi mới lên 10, nghe các cụ hát mà thuộc nhưng bỏ bẵng nên quên riết. Giờ không còn trẻ nữa, việc học gặp nhiều khó khăn, song được ban chủ nhiệm CLB và các chị em động viên, tôi cũng nhớ lại được khoảng hơn 40 bài cổ”. Khi mới thành lập, CLB Quan họ NCT Tiên Du sinh hoạt định kỳ hàng tháng tại đình Lim, gần đây, do số thành viên phát triển, không gian này không còn phù hợp nữa. Được sự quan tâm của lãnh đạo Trung tâm VHTT huyện, từ tháng 10, các buổi giao lưu đều được tổ chức tại hội trường, phần âm thanh và ánh sáng do trung tâm hỗ trợ. Tại buổi lễ ra mắt, CLB có 115 người nhưng đến nay số thành viên đã phát triển tới gần 200 người, người ít tuổi nhất cũng ngoài 50 đến từ nhiều làng: Tam Tảo, Đông Phù, Giới Tế, Ân Phú, Hạ Giang, Bịu Sim, Hoài Thị, Bái Uyên, Đại Sơn, Duệ Đông, Ngang Nội, Lũng Giang… Hiện nay, CLB Quan họ NCT Tiên Du duy trì việc sinh hoạt định kỳ vào ngày Chủ nhật đầu tiên của tháng, là dịp để CLB các làng giao lưu, ganh đua nhau. Người với người trong ngôi nhà chung ấy vẫn quan tâm, chia sẻ với nhau trong cuộc sống đời thường; tình cảm đó không dễ gì có được mà phải xuất phát từ sự gắn bó, đồng điệu của những tâm hồn say mê Quan họ. Nhằm đảm bảo duy trì sinh hoạt, theo dõi hoạt động của CLB các làng, mỗi thành viên trong Ban chủ nhiệm, Ban chấp hành phụ trách 1 làng, 1 cụm, việc truyền dạy bài hát do ông Nguyễn Hữu Thoa (Thị trấn Lim) trực tiếp đảm nhiệm. Được biết, hát Quan họ từ năm 1977, vừa sưu tầm từ các nghệ nhân, vừa cẩn thận ghi chép, hiện ông Thoa còn lưu giữ được gần 400 bài của gần 200 làn điệu. Ông Thoa cũng từng tham gia và có giải tại nhiều cuộc thi hát Quan họ do tỉnh tổ chức từ năm 1993 đến nay.Nhớ lại những khó khăn ngày đầu hợp nhóm, bà Nguyễn Thị Nhung, chủ nhiệm CLB huyện vẫn chưa hết bồi hồi “Năm 2000 khi mới tập hợp được một số người, tổ hát Quan họ của chúng tôi chông chênh lắm. Có người vào rồi lại ra vì sinh hoạt thiếu quy củ mà lại chưa thành một CLB, ví như ở Tam Tảo, ban đầu có 10 người thì 9 người bỏ sinh hoạt”. Nhưng không vì thế mà nản, các thành viên trụ lại đều bảo nhau phải cố gắng hết mình. Lại bỏ tiền đi xe ôm đến vận động từng người, và lại hát. Người biết nhiều dạy người biết ít, người biết ít dạy người chưa biết, cứ thế khi đảm bảo điều kiện, CLB Quan họ NCT Tiên Du mới ra mắt. Hiện tại, ngoài việc duy trì nền nếp sinh hoạt chung của CLB huyện, sinh hoạt riêng cho CLB các làng, CLB Quan họ NCT Tiên Du còn mở được 2 lớp truyền dạy Quan họ tại Tam Tảo, Long Khám, mỗi lớp trên dưới 30 người do các thành viên CLB phụ trách. Ban chủ nhiệm và Ban chấp hành CLB cũng sẵn sàng mở lớp Quan họ ở nhiều khu cho những người yêu mến. Với nguyện vọng gìn giữ được bản sắc quê hương, NCT yêu hát Quan họ Tiên Du mong muốn có một liên hoan, diễn đàn về Văn hoá Quan họ dành riêng cho tuổi già, để gìn giữ những mạch nguồn tươi sáng.