Đói lòng mong bát cháo hoa

Mùa gặt tháng Năm về quê nội, ông bà và các cô chú ra đồng từ sớm, tôi được giao nhiệm vụ canh chừng nồi cháo hoa trên bếp củi. Khi nồi cháo sôi thì rút lửa xuống, chỉ còn một cục củi trắc âm ỉ đủ để nồi cháo lăn tăn sôi, chừng nửa canh giờ là những hạt gạo bung nở như những bông hoa trắng muốt trong lớp nước gạo sánh nhẹ trong veo. Nấu cháo hoa tưởng dễ mà khó. Phải giữ lửa đều và thật nhỏ, đủ để nước sôi tăm tăm, sôi to thì cháo dễ bị trào, nhỏ quá thì không đủ nhiệt để hạt gạo nở tung, dừ mềm. Còn một yếu tố quan trọng nữa là quá trình nấu không được động đũa ghế, đảo như nấu cơm. Khi chín cháo có độ lỏng như nước và sánh nhẹ, từng hạt gạo nở đều như những bông hoa ngọc. 
Mùa gặt lúa chiêm năm nào nhà ông tôi cũng nấu cháo hoa, một nồi lớn để ăn cả ngày. Cô tôi thường mang ra một phên đường mật mía nâu óng. Đặt phên đường lên chiếc thớt gỗ, cô dùng dao phay và chiếc chày gỗ chặt đường thành miếng nhỏ, để vào chiếc âu sành trên chiếc mâm gỗ mộc, bên cạnh úp chồng bát với mấy chiếc thìa. Bữa ăn chỉ có vậy mà đủ sức ra đồng gặt hái, chở lúa về sân nhà, tuốt lúa, giũ rơm, phơi thóc... Việc nhà nông kể ra chỉ có vài câu mà thực chất tất bật suốt ngày cho cả mùa gặt. 
Bữa ăn ngày gặt cũng không tập trung cả nhà ăn theo bữa mà rải rác, ai thuận lúc nào thì ăn lúc đó, bà về trước thì húp háp một bát, rồi tranh thủ gẩy rơm phơi, giữa buổi chở lúa về, cô chú húp đôi bát rồi lại tất tả ra đồng. Làm việc một hồi háo khát lại  múc một bát như vừa uống vừa ăn, cơn nóng mệt dường như được xua tan trong chốc lát...
Bát cháo hoa với vài hạt muối trắng cảm nhận vị thanh thật là thanh, ăn cùng miếng đường mật mía ngọt đậm húp háp trong ngày nắng nóng thật là ngon, húp đến đâu cảm thấy tỉnh người đến đó. Người lại khỏe khoắn de de... 
Bát cháo hoa ở nhà bác tôi thì nấu đặc hơn. Mùa hè năm ấy tôi được cha mẹ cho ra nhà bác ở ngoại thành Hà Nội, vừa học ôn tập với các anh chị vừa chơi hè. Nhà bác đông anh chị, những năm thời bao cấp cuộc sống vật chất không mấy dư dả. Buổi tối bác gái thường nấu một nồi cháo trắng để hôm sau ăn sáng. Cháo trắng ăn với cà pháo muối xổi mà sao thấy ngon thế. Thỉnh thoảng thấy đổi một chút là cháo đỗ xanh nguyên vỏ, hạt gạo hạt đỗ đều nở bung như bông hoa năm cánh, màu xanh vàng dịu nhẹ như hoa cau, hoa lý... Có buổi mưa rào ngập cả mấy cái ao đầu ngõ, tôm, cua, cá... bơi lên lao xao cho lũ trẻ lăng xăng cầm rổ ra xúc. Chỉ một vốc tôm búng càng tanh tách là được đĩa tôm rang đỏ au, cho bát cháo hoa bữa ấy thêm vị... Suốt một mùa hè ăm ắp niềm vui đã lùi xa rất xa, không rõ các anh chị nhà bác còn nhớ chăng... 
Bát cháo hoa còn nhắc nhớ về mấy đận đói kém xa xưa ấy. Ngày qua nhưng bữa không qua, ấy là bác hàng xóm vác rá sang nhà vay gạo bảo thế. Ngày ấy cái việc đến bữa các nhà trong xóm vác rá chạy vòng vòng hỏi mượn nhau vài ống gạo là chuyện thường trong xóm nhà tôi. Không đủ gạo nấu cơm thì nấu cháo hoa, nhà đông người mới đủ mỗi người đôi ba lượt múc. Húp cháo rồi ăn thêm củ khoai, củ sắn, đôi khi chỉ có rau má, rau khoai luộc, chấm nước mắm cua đỡ lòng... Bận ấy bà Mùi sang mượn gạo khoe rằng, vụ giáp hạt này nhà bà trồng dưa chuột, sắp được bán rồi. Rồi bà kể chuyện làng bên, xóm dưới trồng dưa chuột, dưa gang, dưa bở... mùa này bán được tiền lắm. Làng mình vụ này học theo họ, thế nào rồi cũng khá giả lên, không còn đói nữa...
Qua năm đó, làng tôi chuyển đổi chân ruộng cao sang trồng dưa chuột thật, mỗi nhà vài thước, có khi cả sào... Vào vụ thu hái, vài người buôn làng bên về thu mua mỗi ngày, cái cầu bắc qua con sông máng đầu làng là nơi tập kết hàng, mỗi sớm đông vui như cái chợ nhỏ. 
Các vườn tạp được cải tạo lại, mọi nhà trồng vải thiều, chuối tây, bưởi diễn... Thời gian thấp thoáng thoi đưa, cây trái chả phụ công người, xanh tươi trĩu quả, mấy mươi mùa đi qua, chẳng nhớ  mùa giáp tháng ba ngày tám năm nào nữa, quê tôi chỉ biết vùng quê trù phú, người dân năng động chịu thương chịu khó, không chỉ đưa lúa ngô khoai sắn... thành hàng hóa bốn mùa mà còn rất nhiều loại cây trồng có giá trị cao như hoa cây cảnh, đào, quất cho ngày xuân năm mới... 
Mùa vải thiều năm này lại sai trĩu sau một năm không có quả. Chớm hè ve kêu râm ran vườn trên ngõ dưới. Vườn nối vườn, nhà nối nhà xanh tươi. Ngó sang vườn vải nhà bên, chị tôi kể: Năm nào thu hái quả, nhà bên cũng dành một bó, gọi qua bờ tường đưa cho để thắp hương cho bố mẹ. Ngày bố mẹ tôi còn tại thế, luôn qua lại hàng xóm chan hòa, khi em ấy còn nhỏ, bố mất sớm, bà mẹ nghèo cũng vất vả nhiều để nuôi con, luôn được hàng xóm đùm bọc, từng bát cháo hoa đỡ lòng san sẻ, ân tình bao năm, đời này qua đời khác sao quên được... 
Ngày tháng Năm nắng chói, khát thèm bát cháo hoa lại nhớ dáng bà ngoại tôi thong thả bên thềm. Mẹ tôi lấy chồng xa, nên chỉ được bà đến thăm vài lần, và tôi nhớ có lần bà ở rất lâu, đến hơn hai tháng. Bà nhổ cỏ vườn, chăm mấy cây chuối, cây na, cây chè xanh, cây lá vối, cây dâu tằm, cây lá chanh. Bà bảo cây dâu tằm bổ âm huyết, lấy lá đun nước rửa mắt cho quang quẻ. Bà khen cây chè xanh đất đồi trung du ngon quá, đậm chát mà ngọt hậu. Ngày nắng nóng bà nấu cháo hoa, rán đậu phụ chao vào nước mắm với hành hoa, muối cà pháo với hoa cây riềng, bà bảo “cà riềng cà tỏi” là vậy, nó ưa nhau lắm, dậy mùi thơm mà giòn khay kháy... Vừa làm vừa thong thả đọc mấy câu ca dao lục bát: 
Hà tiện ăn bát cháo hoa
Đồng hành đồng muối cũng ra ba đồng. 
Rồi bà cười, nụ cười tươi bưởi, răng đen lấp lánh thơm vị trầu cau, vôi mới. 
Mới đấy mà đã mấy chục năm, mùa hè nắng mới lại thèm một bát cháo hoa trắng trong sanh sánh, thèm vị đường mật mía ngọt ngào của bà nội, nhớ miếng cà muối chua bóp bớt hạt sào với tỏi, chua chua mặn mặn của bà ngoại... Nhớ những ông bà hàng xóm cùng thời với cha mẹ tôi, nhớ nỗi niềm ngày xưa cũ “Đói lòng mong bát cháo hoa”.