Hai pho tượng hậu Phật thế kỷ XVII tại chùa Thanh Hà

Làng Thanh Hà xưa thuộc tổng An Trụ, huyện Thanh Lâm, phủ Nam Sách, tỉnh Hải Dương1 (nay thuộc địa phận xã An Thịnh, huyện Lương Tài, tỉnh Bắc Ninh). Hiện nay tại tòa Tam bảo chùa Thanh Hà còn bảo lưu được hai pho tượng hậu Phật tạo tác bằng đá xanh nguyên khối có niên đại vào thời Lê Trung Hưng (thế kỷ XVII).

Chùa Thanh Hà còn có tên chữ là Hưng Long tự nằm trên khu đất cao phía Tây làng, xung quanh là không gian rộng thoáng, mặt chính quay hướng Nam. Bình đồ kiến trúc chùa theo kiểu mặt bằng hình chữ Đinh “J” gồm 5 gian Tiền đường và 3 gian Thượng điện, các bộ vì kèo kết cấu theo kiểu “chồng giường trụ giá chiêng”, đa số các cấu kiện gỗ đều được bào trơn đóng bén. Chùa Thanh Hà là công trình tín ngưỡng bảo tồn khá nguyên sơ nghệ thuật kiến trúc thời Nguyễn, bảo lưu được nhiều tài liệu, hiện vật có giá trị lịch sử và nghệ thuật tạo tác dưới thời Lê - Nguyễn, tiêu biểu như: 12 pho tượng Phật bằng gỗ sơn son thếp vàng, cây hương đá, bia đá, chuông đồng, đại tự, câu đối... Nổi bật là 2 pho tượng hậu Phật bằng đá xanh nguyên khối, cụ thể như sau:
l Tượng cụ ông kích thước cao 130cm (cả bệ), rộng ngang vai 47cm, ngang gối 55cm tạc trong tư thế ngồi xếp bằng, lòng bàn chân phải hướng lên trên, 2 tay đặt ngang gối, tay phải úp, tay trái ngửa, ngón cái quặp lại 4 ngón còn lại duỗi thẳng. Khuôn mặt thanh tú, đầu đội mũ, mình mặc quan phục, cổ áo có 2 lớp bên ngoài hình tròn xung quanh chạm nổi cánh sen đứng, hoa cúc nở mãn khai, bên trong hình chữ “V”, phần bụng nở to trang trí chạm nổi đề tài “long mã”.
l Tượng cụ bà kích thước nhỏ hơn cao 105cm (cả bệ), rộng ngang vai 42cm, rộng ngang gối 48cm tạc trong tư thế ngồi xếp bằng, 2 tay ngửa các ngón tay đan vào nhau đặt trước bụng, đầu vấn khăn hình vuông buông thõng ngang vai, mình mặc áo thụng gồm 2 lớp che kín cổ, gồm nhiều nếp gấp.
Căn cứ vào chất liệu, kiểu cách, phong thái tượng, trang phục và họa tiết hoa văn trang trí trên áo, mũ… chúng tôi nhận định 2 pho tượng này có niên đại tạo tác dưới thời Lê Trung Hưng (khoảng thế kỷ XVII). Đây là hai vợ chồng một vị võ quan có địa vị trong xã hội xưa đã phát tâm công đức tu sửa mở rộng quy mô chùa hoặc có công lao đặc biệt quan trọng đối với địa phương cho nên được dân làng tạc tượng thờ làm hậu Phật hương khói phụng thờ đời đời tại chùa. Rất tiếc cả 2 pho tượng được dựng sát với tường hồi nhà Tam bảo cho nên không rõ sau lưng tượng có ghi tên thụy hiệu, ngày kỵ húy của hai vị hay không? Tuy nhiên, theo truyền khẩu ở địa phương, dân làng thường gọi tên hai pho tượng là “Ông tính tiền, Bà bĩu mỏ”!

 [1] Năm Thành Thái thứ 5 (1893) huyện Thanh Lâm, phủ Nam Sách, tỉnh Hải Dương bị giải thể 3 tổng của huyện này là An Trụ, Hoàng Kênh, Lại Thượng sáp nhập vào huyện Lương Tài, tỉnh Bắc Ninh.