Hiệu quả can thiệp dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con

Tư vấn, truyền thông trực tiếp về phòng, chống HIV/AIDS tại khoa Sản bệnh, Bệnh viện Sản - Nhi Bắc Ninh.

Chị Nguyễn Thị Hà, Hộ sinh trưởng khoa Sản bệnh, Bệnh viện Sản - Nhi Bắc Ninh cho biết: Nhiều năm nay, tất cả phụ nữ có thai đến khám, điều trị tại Bệnh viện đều được tư vấn xét nghiệm HIV: “Nếu kết quả sàng lọc là âm tính, thai phụ được tư vấn các biện pháp phòng bệnh, nếu kết quả nghi ngờ dương tính, sẽ tiếp tục gửi mẫu để làm xét nghiệm chẩn đoán. Trong quá trình chuyển dạ, nếu kết quả nghi ngờ dương tính, người mẹ sẽ được tư vấn dùng ARV càng sớm càng tốt; sau khi có kết quả chẩn đoán chính xác, bệnh nhân dừng ARV nếu âm tính, trường hợp dương tính sẽ tiếp tục dùng thuốc ARV đối với cả mẹ và con theo phác đồ do Bộ Y tế hướng dẫn”.
Phụ trách chương trình dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con tại bệnh viện, chị Hà nhận thấy, việc xét nghiệm sàng lọc nhằm phát hiện sớm HIV ở phụ nữ mang thai chủ yếu do nhân viên y tế chủ động tư vấn, một số trường hợp thể hiện sự quan tâm, chủ động đề xuất với nhân viên y tế thường là đối tượng nguy cơ cao hoặc đang điều trị ARV.
Nhiều năm về trước, phần lớn trường hợp nhiễm HIV khi mang thai được phát hiện khi vào bệnh viện khám chuẩn bị sinh, những năm gần đây, hầu hết các trường hợp được điều trị dự phòng do người mẹ đã biết nhiễm HIV từ trước. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, dù bản thân nhiễm HIV vẫn không chủ động chia sẻ thông tin, như thai phụ H.T.T, 24 tuổi ở Việt Yên, Bắc Giang vừa sinh con tại Bệnh viện Sản - Nhi Bắc Ninh là một ví dụ. Chị T. vào viện ở tuần thai 39 vì ít ối, đã điều trị ARV từ tháng 2-2023 song không thông báo, chỉ đến khi có kết quả sàng lọc, nhân viên y tế hỏi, thai phụ mới chia sẻ.
Chương trình dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con tại Bắc Ninh được triển khai từ năm 2008 với sự hỗ trợ của dự án VAAC-US.CDC. Chương trình hỗ trợ truyền thông cho phụ nữ độ tuổi sinh đẻ, phụ nữ mang thai trong toàn tỉnh về phòng, chống HIV/AIDS nói chung và dự phòng lây truyền mẹ - con nói riêng. Các trường hợp phụ nữ có nguy cơ cao nhiễm HIV được sàng lọc để phát hiện nhiễm HIV và can thiệp dự phòng HIV từ mẹ sang con. Tham gia chương trình, phụ nữ mang thai được xét nghiệm HIV sớm, được cấp thuốc ARV cho mẹ trong quá trình mang thai, chuyển dạ đẻ và sau sinh; em bé có mẹ nhiễm HIV sau khi sinh được uống thuốc ARV, xét nghiệm sớm ở các mốc 4 tuần, 9 tháng, 18 tháng.
Từ năm 2015 trở lại đây, nguồn hỗ trợ từ VAAC-US.CDC bị cắt giảm, song các hoạt động truyền thông, xét nghiệm, điều trị đã đi vào nền nếp và tiếp tục được hỗ trợ từ nguồn ngân sách của tỉnh. Bác sĩ Đinh Mai Vân, Trưởng khoa Phòng, chống HIV/AIDS, Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh cho biết: Tỷ lệ lây truyền HIV từ mẹ sang con trong toàn quốc đạt dưới 5%, Bắc Ninh duy trì tỷ lệ dưới 2% trong nhiều năm qua, có năm không có trường hợp nào, thấp hơn nhiều so với tỉ lệ chung toàn quốc. Khoảng 3 năm trở lại đây, trên địa bàn tỉnh không phát hiện trường hợp nào lây truyền HIV từ mẹ sang con. Trong 9 tháng năm 2024, toàn tỉnh có hơn 16,7 nghìn phụ nữ mang thai được tư vấn và xét nghiệm HIV, trong đó, hơn 4,8 nghìn phụ nữ được xét nghiệm trong giai đoạn mang thai, gần 11,9 nghìn phụ nữ mang thai được xét nghiệm trong giai đoạn chuyển dạ, đẻ, không có trường hợp nào dương tính. Có 5 phụ nữ mang thai nhiễm HIV được điều trị ARV, cả 5 trường hợp này đều được điều trị ARV trước khi có thai; 6 trẻ đẻ sống từ mẹ nhiễm HIV và được dự phòng ARV.
Nghiên cứu của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) cho thấy, nếu không có bất kỳ sự can thiệp dự phòng nào, tỉ lệ lây truyền HIV từ mẹ sang con là khoảng 36%. Nếu có can thiệp dự phòng, tỷ lệ trẻ nhiễm HIV từ mẹ chỉ còn dưới 5%, đặc biệt nếu dự phòng sớm, nguy cơ trẻ nhiễm HIV từ mẹ chỉ còn 2%. Cho đến nay, đây vẫn là một trong những chương trình can thiệp hiệu quả nhất về phòng, chống HIV/AIDS. Nhờ chương trình, chất lượng cuộc sống của phụ nữ mang thai nhiễm HIV được cải thiện, số trẻ bị lây truyền HIV từ mẹ giảm tối đa.
Chương trình dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con gồm 4 thành tố: Truyền thông, xét nghiệm sàng lọc, điều trị, cung cấp sữa ăn thay thế cho trẻ để giảm nguy cơ lây nhiễm. Quá trình triển khai trong nhiều năm qua, bên cạnh những thuận lợi, chương trình còn gặp một số khó khăn. Về nguồn lực, giai đoạn đầu chương trình có hỗ trợ xét nghiệm cho phụ nữ mang thai nguy cơ cao, song khi nguồn viện trợ bị cắt, việc xét nghiệm do bệnh nhân tự chi trả, đây là một khó khăn trong sàng lọc sớm. Bên cạnh đó, sự kỳ thị, phân biệt đối xử với người nhiễm HIV trong cộng đồng vẫn ảnh hưởng đến việc tiếp cận thông tin, hoạt động can thiệp đối với phụ nữ mang thai. Truyền thông trực tiếp luôn cho thấy hiệu quả tốt hơn truyền thông gián tiếp vì người nghe hiểu được kiến thức và cách phòng bệnh, được trao đổi, giải đáp thắc mắc, tuy nhiên, do thiếu nhân lực và nguồn lực, hoạt động này khó duy trì thường xuyên mà thường phải tổ chức lồng ghép.
Mục tiêu “Loại trừ lây truyền HIV từ mẹ sang con vào năm 2030” đã được đề ra trong Chiến lược Quốc gia chấm dứt dịch bệnh AIDS vào năm 2030. Để điều đó thành hiện thực, cần có sự tham gia của cả hệ thống chính trị và toàn dân trong việc nâng cao nhận thức, đặc biệt là phụ nữ mang thai, vợ của những người nhiễm HIV trong độ tuổi sinh đẻ, phụ nữ có hành vi nguy cơ cao. Không kỳ thị và phân biệt đối xử với phụ nữ mang thai nhiễm HIV và trẻ sinh ra từ mẹ nhiễm HIV, tăng cường sự hỗ trợ của gia đình, xã hội trong dự phòng lây nhiễm HIV, góp phần quan trọng khống chế sự lây lan của HIV/AIDS trong cộng đồng.