Hồ sơ Dân ca Quan họ Bắc Ninh chính thức trình UNESCO

Sau khoảng thời gian dài hoàn thiện,  đến nay, hồ sơ Dân ca Quan họ Bắc Ninh chính thức được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt và đã gửi sang Pháp trình UNESCO để được công nhận là Di sản văn hoá phi vật thể đại diện của nhân loại.

Viện Văn hóa Nghệ thuật Việt Nam (Viện VHNTVN) phối hợp với UBND tỉnh và Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Bắc Ninh chính thức bắt tay vào soạn thảo hồ sơ Dân ca Quan họ Bắc Ninh năm 2005. Nhưng đến tháng 4-2006, UNESCO thực hiện công ước mới, tất cả các hình thức công bố vinh danh trước đây với tên gọi là “Kiệt tác phi vật thể truyền khẩu của nhân loại” sẽ được thay bằng hai tên gọi mới là “Danh sách di sản phi vật thể đại diện của nhân loại” và “Danh sách di sản phi vật thể cần được bảo vệ khẩn cấp”. Chính vì sự thay đổi đột ngột hình thức vinh danh của UNESCO nên tiến trình hoàn tất hồ sơ Dân ca Quan họ Bắc Ninh gặp không ít khó khăn. Tuy nhiên, được sự đóng góp, hỗ trợ của đông đảo các nhà nghiên cứu khoa học trong và ngoài nước và cộng đồng dân cư, đặc biệt cộng đồng dân cư thuộc 49 làng quan họ gốc, hồ sơ Dân ca Quan họ Bắc Ninh ứng cử vào Danh sách di sản phi vật thể đại diện của nhân loại đã từng bước hoàn thiện đầy đủ theo quy định và đúng với 5 tiêu chí của UNESCO. 

Toàn bộ hồ sơ Dân ca Quan họ Bắc Ninh gửi sang Pháp nặng khoảng 6kg, trong đó có một tài liệu 20 trang mô tả ngắn gọn, xúc tích giá trị của di sản,  10 bức ảnh chụp về Quan họ Bắc Ninh, một đĩa phim có dung lượng 10 phút… Trong tài liệu mô tả giá trị di sản tập trung phân tích, làm rõ 9 nội dung về: Tục kết chạ, kết nghĩa; Tục kết bọn Quan họ; Tục ngủ bọn để học luyện giọng; Truyền thống ứng tác tại nơi trình diện trong hát canh, hát đối và thi lấy giải; Âm điệu; Giọng hát (đạt nghệ thuật cao bởi chất “vang, rền, nền, nẩy” và cách đổ hạt); Hát đối giọng; Lề lối hát tổ chức chặt chẽ; Lời ca chau chuốt, tròn trĩnh, trong sáng… Từ đó làm nổi bật những giá trị tinh tuý nhất của Dân ca Quan họ Bắc Ninh về cả phương diện văn hoá và nghệ thuật. Tiến sỹ Hoàn Sơn, Phó Viện trưởng Viện VHNT VN nhận định: “Một giá trị nghệ thuật cần tập trung nghiên cứu sâu nhất chính là “mổ xẻ” hình thức diễn tấu bằng lời thật, không sử dụng lối cộng sinh, cộng hưởng nhưng vẫn rất rõ lời. Điều này cần đến sự chung tay của nhiều ngành nghiên cứu, để giải đáp được: Tại sao người Quan họ hát kiểu Quan họ”.

Có thể nói, hồ sơ dân ca Quan họ Bắc Ninh được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt để trình UNESCO là một thắng lợi đầu tiên của những người yêu Quan họ. Công việc còn lại chỉ là chờ sự thẩm định của UNESCO. Song, một việc cần thực hiện không ngừng chính là bảo tồn và phát huy giá trị của di sản. Đây cũng là một trong 5 tiêu chuẩn của UNESCO để công nhận di sản. PGS.TS Nguyễn Chí Bền, Viện Trưởng Viện VHNT VN khẳng định: “Dân ca Quan họ Bắc Ninh xứng đáng là di sản mang tầm vóc của nhân loại. Vì vậy, việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản là một chương trình hành động Quốc gia, cần đến sự chung tay của cả cộng đồng. Trong nhiều yếu tố, chương trình hành động tập trung ưu tiên tới: việc truyền dạy Quan họ trong các gia đình; hoàn thiện các chương trình nghiên cứu, tổ chức quảng bá giá trị di sản bằng nhiều hình thức khác nhau, gắn tour du lịch với các làng quan họ và điểm nhấn đặc biệt là đầu tư nâng cấp hội Lim và hội làng Diềm thành lễ hội tiêu biểu của sinh hoạt Quan họ… Tất cả là nhằm khơi dậy nhận thức và niềm tự hào của cộng đồng dân cư về giá trị di sản. Bởi, chính cộng đồng sẽ là người thực hiện và bảo đảm cho di sản được gìn giữ và phát huy mãi mãi”.

Bảo tồn và phát huy giá trị di sản là vấn đề được rất nhiều người quan tâm. Về phía tỉnh Bắc Ninh, ông Nguyễn Đăng Túc, Giám đốc Sở Văn hoá, Thể thao và Du lịch với tư cách là người đại diện cơ quan chuyên môn, chịu trách nhiệm phối hợp với Viện VHNT VN hoàn thiện hồ sơ cho biết Sở đã tham mưu với UBND tỉnh thực hiện chương trình hành động, cụ thể: Tiếp tục phối hợp với Viện VHNT VN kiểm kê, di sản những nghệ nhân Quan họ và việc học tập, truyền dạy hát Quan họ theo lối cổ; Đề xuất các tiêu chí để tôn vinh nghệ nhân Quan họ; tổ chức Festival Văn hoá, Du lịch Bắc Ninh năm 2010 và lấy dân ca Quan họ Bắc Ninh làm nòng cốt. Nhiệm vụ trước mắt là làm tốt công tác tuyên truyền để cộng đồng dân cư hiểu về giá trị di sản dân ca Quan họ và cùng chung sức gìn giữ, bảo tồn.

Bài, ảnh: Thuận Cẩm