Hồ Xuân Hương với loài “dê cỏn”

Thời bấy giờ (cuối thế kỷ 18, đầu thế kỷ 19) trong tầng lớp nho sĩ ở nước ta, kẻ non tài, kém đức không ít. Hồ Xuân Hương dựng nhà Cổ Nguyệt trông ra Hồ Tây (Thăng Long) nơi có đền Trấn Võ. Những nho sĩ ấy thường theo gót Xuân Hương tới thăm đền này (chùa Trấn Quốc - Hà Nội ngày nay?).

Để khoe tài thơ, họ nên đua nhau đề thơ lên các bức tường vách. Thấy gai mắt, nữ sĩ họ Hồ không thể không lên tiếng: “Dắt díu nhau lên trước cửa đền/ Cũng đòi học nói, nói không nên/ Ai về nhắn nhủ phường lòi tói/ Muốn sống, đem vôi quét trả đền!”.

Thế nhưng, họ vẫn không chịu bỏ hành vi đó; mà còn đòi thử tài thơ với nữ sĩ? Biết vậy, Hồ Xuân Hương liền chỉ vào cái chuông trong đền, bảo họ gieo vần…? Kẻ sĩ thấy bí, bởi vần “uông”! Lúc đó, nữ sĩ thong thả đọc: “Một đàn thằng ngọng đến xem chuông/ Nó bảo nhau rằng “ấy ái uông”… Cả bọn đã bị “hố” với nữ sĩ, ngượng đỏ mặt và lảng đi! Tuy nhiên, họ vẫn không chừa cái thói khoe mẽ. Lần này, Hồ Xuân Hương thấy cần cho họ bài học đích đáng hơn, với tư thế “bề trên”:

Khéo khéo đi đâu lũ ngẩn ngơ

Lại đây, để chị dạy làm thơ

Ong non ngứa nọc châm hoa rứa

Dê cỏn buồn sừng húc dậu thưa!

Vậy, từ đó xuất hiện loài “dê cỏn”. Dĩ nhiên, nó thuộc nòi giống dê bởi các thuộc tính chạy nhảy lung tung; khi đủng đỉnh, lúc chồm chồm bừa bãi. Tuy vậy, “dê cỏn” còn khiến người ta liên tưởng những ai thiếu hiểu biết, đức mỏng mà tài mọn; song lại thích phô diễn khoe khoang…! Quả là, loài “dê cỏn” đặc biệt lạ hơn các loài dê khác trên đời thường?

Loài dê được Hồ Xuân Hương “phân loại” xưa, vẫn di truyền lại nguồn gen ấy đến ngày nay? Tác giả bài này không lạm bàn, mà chỉ họa nguyên vận bốn câu thơ tuyệt hảo trên của nữ sĩ họ Hồ, với góc nhìn riêng…:

Biết rồi! Khổ lắm!... Phải làm ngơ

“Dê cỏn” hiện thời cũng hám thơ?

Bé mật nên cần “vâng” với “bẩm”,

Non gan ắt phải  “dạ” cùng “thưa”!

Xuân ất Mùi – 2015