Hội làng mở giữa mùa Xuân...

Tôi có một người bạn vong niên quê ở làng Diềm - ngôi làng đẹp như bức tranh hữu tình duyên dáng soi mình trên dòng sông Cầu thơ mộng. Lần nào ghé thăm làng anh, tôi cũng đi thật chậm rãi, ngắm nghía chiếc cổng làng vững chãi qua bao sương gió, ngắm những ngôi nhà cổ kính mái ngói vẩy cá phủ rêu, thỉnh thoảng vẫn còn một vài ngôi nhà phần tường móng xếp ngay ngắn bằng tiểu sành nâu óng nằm lặng lẽ giữa lớp lớp trầm tích thời gian.
Mỗi năm khi tiết xuân đằm chín, cây nảy chồi xanh tôi lại về với làng Diềm để hòa mình trong rộn ràng đám rước vua Bà đi trảy hội xuân. Lễ rước vua Bà đi du xuân rộn ràng trống phách, vua Bà trong bộ xiêm y vàng óng đẹp lộng lẫy ngồi trên kiệu được rước đi quanh làng. Tôi đi dọc đường làng, lắng hồn mình vào cảnh vật mong tìm thấy đâu đây trong gió trong mây còn vương lại dáng đi khoan thai thướt tha yểu điệu của vua Bà. Huyền tích truyền rằng vua Bà là con gái vua Hùng, đến tuổi cập kê theo phong tục truyền thống nhà vua đã cho tổ chức lễ hội cướp cầu để kén chọn phò mã, tuy nhiên bà đã không chấp nhận sánh duyên cùng người thắng cuộc mà xin nhà vua ban ân điển một thời gian để chu du sơn thủy. Khi bà cùng những thị nữ vừa ra khỏi kinh thành thì bỗng một cơn mưa lớn ập đến, giông tố sóng gió nổi lên dữ dội và một cơn lốc đã cuốn phăng cả đoàn người lên trời và giáng hạ xuống ấp Viêm Trang thôn Viêm Xá ngày nay. Phong cảnh hữu tình, con người thuần hậu đã níu chân bà ở lại chốn này. Muốn cho mọi nhà, trăm họ ấm no, vua bà đã dạy dân trồng dâu nuôi tằm khai khẩn đất đai mở rộng xóm làng, dạy dân làng những lời ca tiếng hát, sáng tác các bài hát Quan họ đầu tiên còn truyền đến tận bây giờ bởi vậy bà được tôn là là Thủy tổ Quan họ… Lễ hội tổ chức vào mùng sáu tháng hai âm lịch hàng năm để thể hiện sự tôn kính, lòng nhớ ơn của nhân dân làng Diềm với đức vua Bà, cũng là thời điểm người dân trong làng tụ họp gặp gỡ nhau sau những bao ngày mưu sinh vất vả.

Ảnh minh họa.

Tháng hai, hơi xuân đang đượm trên nhánh cỏ, mưa phùn lắc rắc vào không gian vẽ màn khói sương mờ ảo như chốn Thiên Thai. Đến hội làng Diềm, làn điệu Quan họ cất lên khiến tôi mê đắm. Giữa không khí xuân phơi phới, hát Quan họ là nét đặc sắc nổi bật nhất trong lễ hội với đủ các hình thức giao lưu Quan họ, từ đền vua Bà, trên sân khấu trung tâm lễ hội, đến đền Cùng, hát dưới thuyền rồng hay trong các gia đình… Nghe hát Quan họ ở làng Diềm có cái gì lạ lắm. Nghe như lời của đất đồng đang nhè nhẹ thở, lời rì rào của dòng sông thao thiết chảy bên làng, lời mạch nguồn yêu thương đang len lỏi trong huyết quản, tiếng hát cất lên vui bầu vui bạn, vui xóm vui làng. Lời của người ngày nay đang kể chuyện ngày xưa… Tiếng hát cất lên, nhạc ở trong lòng trong dạ người hát mà ra, ai đi xa về gần lòng cũng đầy xao xuyến…
Tôi ghé vào một canh hát ngẩn ngơ ngắm các liền chị Quan họ tay thoăn thoắt têm trầu, vừa khoan thai hát đối đáp cùng các liền anh áo the khăn đóng ngồi xếp bằng trên chiếu hoa. Tiếng hát rung ngân chạm sâu vào trái tim tôi đang thổn thức, hồn tôi như lạc về một thuở xa xôi. Bâng khuâng, giữa đền Cùng giếng Ngọc, tôi nương theo tiếng hát ai vọng đâu đây. Hình như có hai nàng con gái má hồng ngồi bên bậc giếng vừa múc nước vừa cất lên tiếng hát. Lúc ấy trời sâm sẩm tối, mồng sáu  thật trăng. Nước giếng khẽ gợn lên vệt sóng. Gió từ ngoài đồng thổi vào mang theo miên man hương mạ. Tôi cứ đứng lặng mà nghe: “Ai đem la tính tình tang là đem người ngọc ơi đôi i ba người ơi hứ la hơi hừ. Ai đem la tính tình tang là đem người ngọc thung a thăng chốn này”. Trong khoảnh khắc, tôi chợt thấy thấp thoáng đâu đây một không gian xưa cũ hiện về, hai nàng con gái tựa hồ hai người ngọc xinh đẹp lộng lẫy bước ra như từ trong cổ tích. Có lẽ hai nàng công chúa Ngọc Dung và Thủy Tiên con vua Lý mê đắm dân ca đã hiển linh chốn này cùng câu hát tình tứ đằm sâu của người Quan họ.
Những tháng ngày mùa xuân như dài mãi cùng dư âm của lời ca Quan họ, dẫu hội xuân đã đến hồi giã bạn. Khách đến hội làng Diềm trở ra về mang theo “nhớ thương xếp để dạ này bao quên” để mùa xuân sau “đến hẹn lại lên”. Còn tôi cũng mang bao thương nhớ với mong ước nhất niên nhất lệ, hội làng Diềm sang năm tôi sẽ còn được gặp lại người nghệ nhân nhân dân hơn trăm tuổi hát “Khách đến chơi nhà” với câu căn dặn người Quan họ muôn đời phải giữa cho được “lời ăn nết ở”…