Hội làng Ném Sơn, Ném Tiền

Ném Sơn, Ném Tiền là 2 thôn của xã Khắc Niệm, huyện Tiên Du. Hai làng có những nét tương đồng trong văn hóa lễ hội.

Theo truyền thuyết địa phương cho biết thôn Ném Sơn ra đời là từ thôn Thượng tách ra. Vì vậy cả hai thôn cùng thờ chung một vị Thành hoàng làng là Đoàn Thượng. Làng Ném Sơn có một ngôi đình và một ngôi chùa. Đây là hai trung tâm tín ngưỡng của làng. Theo tục lệ, hằng năm vào ngày 25 tháng Chạp, dân làng bầu một ông cai Đám và một ban khánh tiết để lo việc làng. Ông cai Đám là người ở độ tuổi 50, có uy tín trong làng, cha mẹ song toàn, có trai, có gái. Ông Đám sẽ được nhận một mẫu ruộng và chịu trách nhiệm nuôi lợn thờ. Hội xưa kéo dài 3 ngày từ ngày mồng 6 đến ngày mồng 8 tháng Giêng thì kết thúc.
Theo lệ làng, ngày mồng 6 tháng Giêng làng Ném Sơn chuẩn bị lễ vật hương hoa lên Ném Thượng (làng gốc) làm lễ Thành hoàng làng, sau đó hai làng tổ chức ăn chạ. Xong, làng nào về làng ấy mở hội. Sau các nghi thức tế lễ ở đình của các cụ ông, lễ Phật ở chùa của các cụ bà, làng mở các trò vui: vật, chọi gà, hát Quan họ. Trước khi bước vào cuộc hát, các liền chị, liền anh vào chùa lễ Phật, sang đình lễ Thánh, rồi từng tốp, một tốp nam với một tốp nữ tìm một chỗ thích hợp ở sân chùa hát đối đáp với nhau hoặc rủ nhau xuống thuyền hát ở ao đình. Dân làng từ già tới trẻ kéo đến xung quanh ao đình, sân chùa thưởng thức điệu dân ca độc đáo của địa phương cho đến hội tan mới thôi. Đến chiều tối các bọn Quan họ kết bạn với Quan họ Ném Sơn được mời về nhà chứa hát thâu đêm suốt sáng mới thôi. Đó là các bọn Quan họ nam Ngang Nội và Quan họ nữ Bồ Sơn.
Làng Ném Tiền xưa có 4 giáp: Đông, Đoài, Trung, Nam. Theo tục lệ của làng trai đinh mới sinh ra phải có lễ xôi gà vào ngày lệ gọi là “gà cỗ” để vào làng. Lên 9 tuổi gọi là giai đinh hàng giáp, từ 18 tuổi trở lên phải gánh vác việc làng.
Hằng năm, vào ngày mồng 4 tháng Giêng, dân làng mở hội làng để tưởng nhớ công ơn của hai vị tướng Thái Bạch và Đô Thống cùng với Thánh Gióng đánh đuổi giặc Ân được thờ làm Thành hoàng làng. Ngoài ra làng còn thờ hai bà chúa là Dương Thị Phương và Lê Thị Phúc, người làng Ném Tiền có giọng hát hay được kén vào phủ chúa. Hai bà cấp tiền cho dân làng xây dựng chùa, tu bổ đình. Họ được thờ ở nhà thờ họ, và được dân làng thờ hậu, được nhắc tới khi tế lễ.
Hội xưa 3 năm tổ chức một lần, thường niên mở hội lệ. Vào ngày 25 tháng Chạp của năm trước làng mở cửa đình, dân làng làm lễ cỗ xôi gà, hoa quả, trầu cau, rượu nước lên đình để bàn giao ban khánh tiết. Cũng trong ngày này, người ta công bố các qui định của hội để cả làng được biết. Hấp dẫn nhất trong ngày hội là rước lễ vật từ đình ra nghè làm lễ cáo yết rồi rước Thần từ nghè về đình. Tại đình diễn ra lễ tế theo nghi thức truyền thống. Sau các hoạt động nghỉ lễ, các trò chơi được tổ chức như vật, chọi gà, hát Quan họ.
Trong dịp hội, dân 2 làng Ném Đông, Ném Đoài rước lễ vật về đình Ném Tiền làm lễ, dự hội tưởng nhớ công lao của 2 bà chúa làng Ném Tiền có công cấp tiền cho 2 thôn Đông - Đoài xây dựng chùa.
Đặc biệt hội Ném Tiền có lễ “Bắc cây đám” là nghi lễ tỏ lòng kính cẩn của dân làng trước Thành hoàng. Cây đám được bắc vào hai cái hèm trên hai cột đình chắn ngang cửa ra vào. Luật làng qui định như vậy khiến những người vào đình đều phải cúi đầu, bất kỳ quan hay dân. Cây đám được đóng suốt thời gian mở hội. Ngày cuối cùng, làng làm lễ hạ cây đám, lao mạnh ra ao đình. Cây đám hướng về hướng nào người ta tin rằng hướng đó làm ăn thịnh vượng. Những năm mở hội lệ không rước và làm đại lễ cũng phải có thủ tục “Bắc cây đám” vào ngày làng thắp hương cúng Thần.
Hội chùa Ném Tiền được tổ chức vào ngày mồng 7 tháng Giêng. Sau những nghi thức dâng hương cúng Phật, để cầu lộc cứ từng tốp nam, tốp nữ theo nhau vào lễ Phật rồi tự tản ra sân chùa, những thửa ruộng gần đó hát Quan họ đối đáp cho đến tận chiều tối mới thôi.