Hội làng Niềm Xá

Làng Niềm Xá xưa thuộc xã Hòa Đình, tổng Khắc Niệm, huyện Tiên Du. Ngày nay, Niềm Xá là một khu phố thuộc phường Kinh Bắc, thành phố Bắc Ninh.

Đình Niềm Xá. Ảnh kt

Làng Niềm Xá nằm ở phía cửa hữu thành Bắc Ninh, phía đông giáp làng Đọ Xá, phía bắc giáp làng Khúc Toại. Cư trú trong làng chủ yếu là dòng họ Nguyễn. Họ sinh sống bằng nhiều nghề khác nhau như làm ruộng, làm nghề thêu, nghề dịch vụ như thầy ký, thầy nho. Đình Niềm Xá được xây dựng vào thời Lê, niên hiệu Vĩnh Hựu (1740 - 1760). Đình hướng tây bắc, trước đình là một dải ao to gọi là ao đình. Đình thờ Thành hoàng làng là Lê Phụng Hiểu. Đáng tiếc là đình bị phá hủy trong chiến tranh. Ngôi đình hiện nay mới được xây dựng lại.
Chùa Niềm Xá (Linh Quang tự) nằm ngay bên trái đình. Đình, chùa là hai di tích diễn ra lễ hội hàng năm. Hội xưa diễn ra từ ngày mồng 6 đến ngày mồng 10 tháng Giêng âm lịch, trong đó mồng 8 là ngày chính hội.
Vào ngày 6 tháng Giêng, dân làng tổ chức làm lễ nhập tịch ở đình, sau đó tổ chức đánh cá ở ao đình để làm gỏi cá. Tất cả các cụ ông từ 50 trở lên có nhiêu đều được dự ăn gỏi cá. Ngày mồng 7 ông đám làm lễ Yên Sàng. Ngày mồng 8 làng tổ chức đón chạ Hòa Đình sang dự hội. Cuộc đón tiếp diễn ra long trọng trong đình làng. Ở chùa, các cụ bà có mặt đông đủ để tụng kinh niệm Phật và đón khách thập phương đến dự vì ngày mồng 8 là ngày hội chùa Niềm Xá.
Sau những hoạt động nghi lễ ở đình, chùa là các trò chơi dân gian được nhiều người ưa thích như đánh cờ, chọi gà, đấu vật. Đặc biệt, dân làng còn được thưởng thức thú chơi tao nhã: Hát Quan họ. Sau khi lễ Phật, lễ Thần xong, từng tốp Quan họ nam hát đối đáp với tốp nữ ở sân chùa. Cứ như vậy cho đến chiều tối. Các bọn Quan họ Đống Cao, Hạ Giang kết bạn với các bọn Quan họ Niềm Xá thì được mời về nhà “chứa” hát đối đáp cho tới đêm khuya mới nghỉ.
Nét đặc biệt trong hội Niềm Xá là lễ ném đao thần, tưởng nhớ tới Đức Thánh Lê Phụng Hiểu vào ngày giã đám mồng 10 tháng Giêng. Đao thần là một cây gỗ dài 5m, có đường kính 15cm được thờ ở gian giữa đình. Tham dự là những thanh niên khỏe mạnh được kén chọn từ lớp thanh niên “thập bát” khoảng 8 đến 10 người, ăn mặc nai nịt như võ tướng, tập trung ở sân đình. Sau khi tế giã đám xong, một hồi chiêng, trống nổi lên, ông quan đám truyền lệnh ném đao, các võ tướng phải nhanh trí cướp được đao và phi đao tới giữa ao đình. Việc phi đao này rất khó vì cự ly lấy đà chỉ khoảng 15m. Người nào có sức mạnh mới ném được tới giữa ao đình. Thành viên nào ném được thành tích đó sẽ được coi như một tráng sĩ. Dân làng tin rằng đầu đao hướng về hướng nào thì nơi đó sẽ làm ăn thịnh vượng, dân cư an lành.