Hội làng Thanh Sơn, làng Phúc Sơn

Thanh Sơn, Phúc Sơn là các khu phố thuộc phường Vũ Ninh, thành phố Bắc Ninh. Xưa kia, đây là các làng cổ với những phong tục lễ hội độc đáo.

Trước cách mạng Tháng Tám năm 1945, Thanh Sơn thuộc tổng Đỗ Xá, huyện Võ Giàng. Làng nằm ven sườn các ngọn núi đất: núi Đèo, núi Giá, núi Vị, núi Rô. Phía bắc và phía tây là đường Quốc lộ 1A, phía đông và phía nam là những xóm làng trù phú. Từ xa xưa, dân làng Thanh Sơn đã xây dựng lên những công trình kiến trúc: Đình, đền, chùa làm nơi thờ cúng và tổ chức các hoạt động tôn giáo và tín ngưỡng.
Theo tục lệ xưa, hàng năm vào ngày 18 tháng Giêng làng mở hội chùa. Sau những nghi thức dâng hương cúng Phật, làng mở các trò vui. Đặc biệt hấp dẫn là tục hát Quan họ. Xưa ở Thanh Sơn có nhiều người hát nổi tiếng như cụ Phó Đăng, cụ Trưởng Chấn, cụ Khanh, cụ Phú, ông Bẩy Mai, ông Sáu Ngọ... Gần đến ngày hội, các bọn Quan họ Thanh Sơn cử người mang cơi trầu sang mời Quan họ Hữu Chấp, Khả Lễ dự hội vì Quan họ Hữu Chấp kết bạn với Quan họ Thanh Sơn, Quan họ Khả Lễ. Ban ngày, Quan họ hát đối đáp ở sân chùa. Đến tối hát canh ở nhà chứa giữa bọn Quan họ ở Thanh Sơn và bọn Quan họ ở Hữu Chấp, Khả Lễ. Họ hát tới đêm khuya mới nghỉ.
Ngoài ra, hằng năm ở Thanh Sơn vào ngày 22 tháng 2 âm lịch có Hội đền Thanh Sơn (đền Quan) thờ mẫu Liễu Hạnh. Tương truyền bà vốn là con của Ngọc Hoàng thường hay du ngoạn khắp nơi. Một lần trên đường đi du ngoạn ở Lạng Sơn, khi đi qua địa phận làng Thanh Sơn, thấy phong cảnh nơi đây thật đẹp, hữu tình, bà liền dừng chân ngắm cảnh. Gặp cảnh bất bình bà thường ra tay cứu giúp, trừng trị những kẻ gian ác. Nhớ công ơn của bà, dân làng Thanh Sơn lập đền thờ phụng. Hàng năm vào ngày 20 tháng 2, làng tổ chức rước nước từ sông Cầu về đền đặt vào hậu cung dùng làm nước cúng cả năm.
Ngày 10 tháng 8 âm lịch, làng Thanh Sơn mở hội đình. Tương truyền, Thành hoàng làng là 3 ông người làng Vị, học giỏi, thi đỗ làm quan, từng giúp vua Quang Trung đánh giặc ngoại xâm. Triều Tây Sơn sụp đổ, để tỏ lòng trung thành với triều đình, ba ông trở về quê, đến gần làng Thanh Sơn thì tự vẫn. Dân làng Thanh Sơn thờ ba ông làm Thành hoàng. Hàng năm, dân làng tổ chức tế lễ trong 3 ngày từ mồng 9 đến 11 tháng 8, lễ vật là một con lợn sống và một cỗ xôi.
Làng Phúc Sơn xưa có tên là làng Bãi Cát, thuộc xã Y Na, huyện Võ Giàng, thờ Thành hoàng là Đức Quí Minh. Mỗi khi mùa xuân về, làng mở hội cầu vui. Hội xưa bắt đầu từ ngày 9 đến 11 tháng Giêng, diễn ra tại khu vực đình, chùa và đền.
Theo tục lệ xưa, việc chuẩn bị lễ hội được làng giao cho 5 giáp dưới sự chỉ huy của ông cai đám. Ông cai đám (chủ tế) mỗi năm bầu một lần, trai đinh trong làng tùy theo lứa tuổi vào bàn để lo việc làng.
Ngày mồng 9 tháng Giêng, làng tổ chức tế nhập tịch mở cửa đình, đến làm lễ bao sái các đồ thờ tự. Ngày 10 là chính hội, làng tổ chức rước từ đền về đình, sau đó tiến hành tế lễ. Các trò vui được mở ra trong ngày như vật, hát chèo, kéo co, trong đó hát Quan họ là trung tâm. Các liền anh, liền chị Phúc Sơn sau khi lễ Phật, lễ thần thì bước vào cuộc hát đối đáp với nhau. Khi các liền anh, liền chị làng Y Na kéo đến, họ hát mừng bạn, mừng hội, sau đó mời bạn vào chùa lễ Phật, lễ Thần. Đôi bên cùng hát theo lệ tục Quan họ. Sau đó chủ mời khách ngồi xuống chiếu trải sẵn ở sân chùa hát đối đáp với nhau cho tới chiều tối.
Ngoài ra, hội làng Phúc Sơn còn có vật thờ. Đây là một hoạt động truyền thống thể hiện tinh thần thượng võ nhằm làm tăng thêm ý thức rèn luyện sức khỏe, sự mưu trí dũng cảm của dân làng. Trước khi tế lễ, làng tổ chức vật thờ ở sân đền. Làng cử 2 đô vật lễ Thánh xong, sau đó xe đài nghênh thần và chào khán giả. Đến buổi chiều, đấu vật chính thức diễn ra. Ngày 11, làng tiến hành lễ giã đám, đóng cửa đình.