Khơi thông động lực phát triển quốc gia

Bài 1: Sáp nhập đơn vị hành chính: Tạo dư địa, không gian phát triển mới

Tinh gọn bộ máy hành chính, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội trong giai đoạn mới là việc làm cần thiết. Ban Chấp hành Trung ương đã giao Đảng ủy Chính phủ chủ trì, phối hợp với các ban, bộ, ngành liên quan nghiên cứu, xây dựng đề án sáp nhập một số đơn vị hành chính cấp tỉnh, không tổ chức cấp huyện, và tiếp tục sáp nhập đơn vị hành chính cấp xã.  

Cả nước hiện có 63 tỉnh và thành phố, được chia làm 3 miền (Bắc, Trung, Nam) với 6 vùng kinh tế.

Mở rộng địa giới, phù hợp truyền thống lịch sử - văn hóa

Theo Kết luận số 127 của Ban Chấp hành Trung ương, việc thực hiện mô hình địa phương 2 cấp (tổ chức đảng, chính quyền, đoàn thể) cần đảm bảo “tinh gọn, hiệu năng, hiệu lực và hiệu quả”. Trong quá trình nghiên cứu phải được tiến hành một cách khách quan, dân chủ, khoa học, cụ thể, sâu sắc, cầu thị, sát với thực tiễn, khắc phục triệt để tình trạng chồng chéo, chia cắt, cồng kềnh trong bộ máy hành chính, bảo đảm hoạt động thông suốt, hiệu lực, hiệu quả, nâng cao vai trò lãnh đạo của Đảng.  

Phương châm "vừa chạy vừa xếp hàng" được áp dụng để hoàn thành khối lượng công việc lớn và trình Ban Chấp hành Trung ương Đảng vào trung tuần tháng 4/2025. Các cấp ủy, cơ quan, tổ chức cần phối hợp chặt chẽ, kịp thời, bảo đảm chất lượng, hiệu quả và tiến độ. Quá trình sắp xếp, tinh gọn phải bảo đảm hoạt động thường xuyên, liên tục, không gián đoạn, không ảnh hưởng đến hoạt động của Đảng, Nhà nước, người dân và doanh nghiệp. Cần quán triệt, tạo sự thống nhất về nhận thức, trách nhiệm, phối hợp chặt chẽ, chủ động tham gia, quan tâm công tác tuyên truyền, định hướng tư tưởng, dư luận xã hội, tạo sự đồng thuận trong cán bộ, đảng viên và các tầng lớp nhân dân.  

Đảng ủy Chính phủ được giao chủ trì, phối hợp với Ban Tổ chức Trung ương, Đảng ủy Quốc hội, Đảng ủy Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể Trung ương và các cơ quan liên quan chỉ đạo nghiên cứu, xây dựng đề án, tờ trình Bộ Chính trị về việc sáp nhập một số đơn vị hành chính cấp tỉnh, không tổ chức cấp huyện và tiếp tục sáp nhập đơn vị hành chính cấp xã.  

Theo đó, đối với cấp tỉnh, ngoài quy mô dân số, diện tích, cần nghiên cứu kỹ quy hoạch tổng thể quốc gia, quy hoạch vùng, quy hoạch địa phương, chiến lược phát triển kinh tế - xã hội, phát triển ngành, mở rộng không gian phát triển, phát huy lợi thế so sánh, đáp ứng yêu cầu phát triển của từng địa phương và yêu cầu, định hướng phát triển của giai đoạn mới.  

Đối với cấp xã, cần xác định rõ các mô hình chính quyền địa phương cấp xã phù hợp với khu vực đô thị, nông thôn, miền núi, đồng bằng, hải đảo, quy mô dân số, diện tích, lịch sử, văn hoá, kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh, dân tộc, tôn giáo... xây dựng chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, tổ chức bộ máy, định biên của chính quyền địa phương cấp xã.  

Đồng thời làm rõ mối quan hệ công tác giữa các cấp chính quyền địa phương (giữa cấp tỉnh và cấp xã); mối quan hệ công tác theo ngành dọc từ Trung ương đến cấp xã (giữa bộ, ngành Trung ương, các sở chuyên ngành và đơn vị, cá nhân phụ trách theo lĩnh vực), bảo đảm hoạt động thuận lợi, đồng bộ, liên thông, hiệu lực, hiệu quả; xác định rõ các điều kiện bảo đảm để chính quyền cấp xã hoạt động hiệu quả trước, trong và sau khi sắp xếp.

Theo dự thảo Đề án sắp xếp tổ chức lại hành chính các cấp và xây dựng mô hình tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp, sau sắp xếp, chính quyền địa phương sẽ có 2 cấp là cấp tỉnh và cấp cơ sở, số lượng đơn vị hành chính cấp tỉnh giảm gần 50%, đơn vị hành chính cấp cơ sở giảm khoảng hơn 70% so với hiện nay.

Phải có tính kế thừa, cân nhắc các yếu tố lịch sử, địa lý

Phát biểu tại cuộc họp của Ban Thường vụ Đảng ủy Chính phủ vào chiều 11/3, về Đề án sắp xếp các đơn vị hành chính, trong vai trò là Bí thư Đảng uỷ, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã nhấn mạnh: “Việc sắp xếp đơn vị hành chính, gắn với sắp xếp tổ chức bộ máy đảm bảo tinh, gọn, mạnh, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả được Đảng, Nhà nước tập trung thực hiện và được đồng tình cao. Việc sắp xếp sẽ tạo không gian phát triển, phát huy tiềm năng, cơ hội, lợi thế cạnh tranh của các địa phương phù hợp với điều kiện phát triển hiện nay; nêu cao tính tự chủ, tự lực, tự cường của các cấp chính quyền địa phương. Đặc biệt để chính quyền gần dân hơn, sát dân hơn, giải quyết công việc của người dân nhanh hơn, thuận lợi hơn, mang lại hạnh phúc ấm no cho nhân dân nhiều hơn”.

Thủ tướng Chính phủ yêu cầu: “Ngoài tiêu chí về diện tích tự nhiên, quy mô dân số, trong quá trình sắp xếp cần xem xét các tiêu chí về lịch sử, truyền thống, văn hóa, dân tộc, điều kiện địa lý, trình độ phát triển kinh tế-xã hội, hạ tầng... đặc biệt, việc đặt tên đơn vị hành chính cấp tỉnh phải có tính kế thừa. Việc chọn trung tâm hành chính-chính trị phải cân nhắc các yếu tố lịch sử, địa lý, kết nối hạ tầng, không gian phát triển, quốc phòng, an ninh và hội nhập”.

Mới đây, tại Kết luận số 128-KL/TW của Bộ Chính trị về chủ trương công tác cán bộ đã chỉ rõ: “Tiếp tục thực hiện có hiệu quả Kết luận số 121-KL/TW, ngày 24/01/2025 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng; Kết luận số 126-KL/TW, ngày 14/02/2025 và Kết luận số 127-KL/TW, ngày 28/2/2025 của Bộ Chính trị, Ban Bí thư khóa XIII về triển khai nghiên cứu, đề xuất tiếp tục sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị. Kể từ ngày 07/3/2025 cho đến khi hoàn thành việc thực hiện đề án không tổ chức đơn vị hành chính cấp huyện và sáp nhập, hợp nhất một số đơn vị hành chính cấp tỉnh, tổ chức lại đơn vị hành chính cấp xã; thực hiện sắp xếp, tinh gọn các cơ quan Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị-xã hội, các hội quần chúng do Đảng, Nhà nước giao nhiệm vụ…”. Các Kết luận trên và định hướng của Đảng và Nhà nước cũng đã phần nào làm rõ chủ trương về việc tất yếu phải sáp nhập, hợp nhất một số đơn vị hành chính cấp tỉnh, tổ chức lại đơn vị hành chính cấp xã.

Cả nước có 6 thành phố trực thuộc Trung ương (Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh, Hải Phòng, Đà Nẵng, Cần Thơ, Huế).

Điều kiện trở thành thành phố trực thuộc Trung ương

Cả nước hiện có 63 tỉnh, thành phố, được chia làm 3 miền (Bắc, Trung, Nam) với 6 vùng kinh tế (theo Điều 3 Nghị quyết 81/2023/QH15 về Quy hoạch tổng thể quốc gia thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 do Quốc hội ban hành) là: Vùng trung du và miền núi phía Bắc; Vùng Đồng bằng sông Hồng; Vùng Bắc Trung Bộ và Duyên hải miền Trung; Vùng Tây Nguyên; Vùng Đông Nam; Vùng Đồng bằng sông Cửu Long; 6 thành phố trực thuộc Trung ương (gồm: Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh, Hải Phòng, Đà Nẵng, Cần Thơ, Huế). 8 tỉnh được định hướng trở thành thành phố trực thuộc Trung ương đến năm 2030 theo Quyết định số 891/QĐ-TTg gồm: Thừa Thiên Huế, Khánh Hòa, Bắc Ninh, Bà Rịa - Vũng Tàu, Quảng Ninh, Ninh Bình, Hải Dương, Bình Dương (dự kiến đến năm 2030 là đô thị loại I). Trong đó, ngày 30/11/2024, Quốc hội đã thông qua Nghị quyết thành lập thành phố Huế trực thuộc Trung ương. Từ ngày 01/01/2025, thành phố Huế chính thức trở thành thành phố trực thuộc Trung ương trên cơ sở toàn bộ diện tích tự nhiên là 4.947,11 km2 và quy mô dân số là 1.236.393 người của tỉnh Thừa Thiên Huế.

Theo Nghị quyết 1211/2016/UBTVQH13 và Nghị quyết 27/2022/UBTVQH15, tiêu chuẩn để trở thành thành phố trực thuộc trung ương bao gồm các tiêu chí như: dân số từ 1 triệu người trở lên; diện tích tự nhiên từ 1.500 km2 trở lên; có từ 9 đơn vị hành chính cấp huyện trở lên; tỷ lệ số quận, thị xã, thành phố trực thuộc từ 60% trở lên (có ít nhất 2 quận); đã được công nhận là đô thị loại đặc biệt hoặc loại I. Các tiêu chí kinh tế - xã hội bao gồm cân đối thu chi ngân sách, thu nhập bình quân đầu người gấp 1,75 lần cả nước, mức tăng trưởng kinh tế đạt bình quân cả nước, tỷ lệ hộ nghèo đạt bình quân cả nước, tỷ trọng công nghiệp - xây dựng - dịch vụ đạt 90%, tỷ lệ lao động phi nông nghiệp đạt 90%.  

Một số tỉnh thành đang trong quá trình hoàn thiện các tiêu chí để trở thành thành phố trực thuộc Trung ương là Khánh Hòa, Bắc Ninh, Bà Rịa - Vũng Tàu, Quảng Ninh, Ninh Bình, Hải Dương, Bình Dương. Trong đó, Bắc Ninh đang trong quá trình tăng tốc để cán đích. Theo đánh giá, 7 tỉnh thành trên đều mang một vị thế quan trọng, là một trong những động lực tăng trưởng mạnh mẽ của vùng.  

Quyết định số 891/QĐ-TTg về Phê duyệt Quy hoạch hệ thống đô thị và nông thôn thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050 cũng nêu rõ, “Phát huy tối đa lợi thế của quốc gia, vùng, địa phương để phát triển đô thị trở thành động lực giữ vai trò nòng cốt trong phát triển kinh tế đất nước, phát triển hài hòa đô thị và nông thôn”, đồng thời “Phát triển hệ thống đô thị theo mô hình mạng lưới; có trọng tâm, trọng điểm; tập trung phát triển vùng đô thị lớn, các đô thị lớn, có năng lực cạnh tranh để hình thành các cực tăng trưởng quốc gia, cạnh tranh quốc tế…”. Vì vậy, theo đánh giá của các chuyên gia, việc sắp xếp lại đơn vị hành chính cấp tỉnh và xây dựng mô hình tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp sẽ góp phần “Khơi thông động lực phát triển quốc gia”. Đồng thời cũng là điều kiện, tiền đề để 7 tỉnh còn lại hoàn thiện các tiêu chí còn thiếu, còn yếu, sớm hiện thực hoá mục tiêu thành phố trực thuộc Trung ương theo định hướng của Đảng và Nhà nước.