Khuyến học cần được làm mới

Điều dễ nhận thấy mà từ lâu đã trở thành niềm tự hào của vùng đất Bắc Ninh - Kinh Bắc, đó là truyền thống hiếu học và khoa bảng. Truyền thống ấy trải suốt nghìn năm vẫn được các thế hệ người dân đất cổ ý thức trao truyền và phát huy mạnh mẽ trong giai đoạn phát triển mới của quê hương.

Làm khuyến học ở đất học Bắc Ninh rất thuận lợi bởi ý thức vươn lên trên con đường học vấn từ lâu đã thấm vào máu thịt người dân, gia đình và dòng họ. Có thể nói không quá rằng, tại Bắc Ninh, khuyến học đang sống trong lòng dân vì người người, nhà nhà cùng thi đua khuyến học. Thống kê của Hội Khuyến học tỉnh, đến hết năm 2022, toàn tỉnh có hơn 480 nghìn hội viên khuyến học, chiếm hơn 30% dân số, tăng 33 nghìn hội viên so năm 2021; các tổ chức hội, chi hội và ban khuyến học phủ kín và hoạt động khá hiệu quả từ cấp tỉnh, huyện, xã đến các thôn, khu phố, cơ quan, doanh nghiệp…
Năm 2022, thực hiện Kế hoạch của T.Ư và của tỉnh về “Đẩy mạnh phong trào học tập suốt đời trong gia đình, dòng họ và cộng đồng xã hội”, qua đánh giá phân loại, toàn tỉnh có tới 216 nghìn gia đình đạt danh hiệu gia đình học tập, chiếm 71%; 3.727 dòng họ đạt danh hiệu dòng họ học tập, chiếm 72%; 567 thôn, khu phố đạt danh hiệu cộng đồng học tập, chiếm 86%... Tổng quỹ khuyến học toàn tỉnh hiện có hơn 150 tỷ đồng, năm 2022 đã khen thưởng hàng nghìn lượt giáo viên, học sinh tiêu biểu xuất sắc và vượt khó vươn lên.
Cũng như giáo dục, công tác khuyến học của Bắc Ninh luôn được đánh giá là điểm sáng toàn quốc, với nhiều phong trào hay được cả nước biết đến, nổi tiếng nhất là “Tiếng trống khuyến học ban đêm”. Nhiều ý kiến cho rằng phong trào đó khởi nguồn từ huyện Yên Phong, nay đã xuất hiện ở nhiều địa phương trong và ngoài tỉnh. Tháng 9-2020, GS-TS Nguyễn Thị Doan, nguyên Phó Chủ tịch nước, hiện là Chủ tịch T.Ư Hội Khuyến học Việt Nam, khi về Bắc Ninh dự hội nghị khuyến học đã nhận xét:
“Bắc Ninh là tỉnh nhỏ nhất nước, rất nghèo nàn về tài nguyên khoáng sản nhưng đặc biệt giàu có về tài nguyên tri thức, tài nguyên con người, điều này bắt nguồn từ truyền thống khoa bảng nghìn năm… Tài nguyên khoáng sản rồi sẽ cạn kiệt, nhưng tài nguyên tri thức, tài nguyên con người thì có thể trao truyền còn mãi. Đây là niềm tự hào lớn lao của vùng đất học Bắc Ninh - Kinh Bắc, vì thế mọi người càng phải phát huy mạnh mẽ trong thời kỳ đẩy mạnh CNH, HĐH, xây dựng quê hương giàu đẹp văn minh”.

Quỹ Khuyến học, khuyến tài Phạm Văn Trà tôn vinh những học sinh, sinh viên xuất sắc năm học 2021-2022 (tháng 11-2022).

Là điểm sáng toàn quốc nhưng công bằng mà nói, khuyến học Bắc Ninh vẫn cần được làm mới để tạo sức lan toả mới, xứng với truyền thống cùng những biến chuyển nhanh chóng khi tỉnh Bắc Ninh trở thành thành phố trực thuộc T.Ư dự kiến vào năm 2030. Trả lời câu hỏi tại sao cần làm mới, nhiều ý kiến tâm huyết cho rằng, giáo dục có bệnh thành tích thì khuyến học cũng vậy. Bệnh thành tích cố hữu của nhiều hội khuyến học là hàng năm, có khi chỉ kêu gọi quyên góp quỹ trao thưởng rùm beng, mời báo, đài về đưa tin rồi lại “đắp chiếu”. Cũng do cách làm, nhiều khi là “khen cho xong” nên chính người được khen cũng không hứng thú vì cảm thấy ít được trân trọng, không có tính lan tỏa. Đấy chính là khuyến học quan liêu, khuyến học hình thức.
 Ngay đối tượng được khen thưởng cũng rất đáng nói. Từ lâu các quỹ khuyến học mới chỉ chú trọng khuyến tài (khen thưởng người có thành tích học tập, giảng dạy) mà ít chú ý đến các đối tượng khác như tấm gương người lao động sản xuất, người làm nhiều việc tốt, người đạt các danh hiệu cao quý…, hay chỉ đơn thuần là những tấm gương phục thiện cần được động viên, lan toả để họ được hoà nhập, sớm trở thành người có ích. Khuyến học theo nghĩa rộng không chỉ học chữ mà còn là học làm người, làm người tử tế! Mà người tử tế thì luôn biết nghĩ và sống vì mọi người. Luôn thực hành những kiến thức học được để không ngừng tiến bộ và mong muốn điều tốt đẹp cho mọi người.
Theo ông Cao Văn Hà, người sáng lập Mô hình khuyến học mới đồng thời là Chủ tịch danh dự Quỹ “Ước mơ lớn” xã Đông Tiến, huyện Yên Phong, làm mới khuyến học là phải thay đổi thứ quan liêu, hình thức bằng cách truyền cảm hứng mạnh mẽ đến cả đối tượng khuyến học và người làm khuyến học, nói ngắn gọn là khuyến học truyền cảm hứng. Đối tượng khuyến học không chỉ thu hẹp trong phạm vi giáo viên, học sinh tiêu biểu mà cần mở rộng đến nhiều thành phần, lứa tuổi, nghề nghiệp. Cách tuyên dương cũng phải đổi mới để người được tuyên dương thấy trân trọng thành quả từ đó nhận trách nhiệm phấn đấu hơn nữa trong học tập và lao động sản xuất. Còn người làm khuyến học cũng vậy, phải là người biết truyền cảm hứng học tập đến tất cả mọi người, đủ các thành phần, lứa tuổi, ngành nghề vì khuyến học là học tập suốt đời.
Thực tế tại Đông Tiến, từ một xã có phong trào giáo dục trung bình, mấy năm gần đây nhờ sự vào cuộc mạnh mẽ của cả hệ thống chính trị, Đông Tiến trở thành điểm sáng toàn diện của huyện và tỉnh trong công tác thi đua khuyến học, khuyến tài và xây dựng xã hội học tập, nhất là từ tháng 3-2019 với sự ra đời của Đề án “Mô hình khuyến học mới” và “Quỹ ước mơ lớn”. Đây là mô hình mới với phương châm truyền lửa, truyền cảm hứng và dẫn dắt mọi người, mọi nhà cùng quan tâm, thi đua làm khuyến học. Ngay sau khi thành lập Quỹ “Ước mơ lớn” nhận được đăng ký tài trợ, ủng hộ tổng số tiền hơn 7 tỷ đồng (hiện Quỹ đã nhận được hơn 4 tỷ đồng). Quỹ được sử dụng để tôn vinh những cá nhân, tập thể tiêu biểu trong giảng dạy, học tập, điển hình tiêu biểu trong lao động sản xuất. Từ Mô hình khuyến học mới và Quỹ “Ước mơ lớn”, hiện 5/5 thôn của xã Đông Tiến cũng có quỹ khuyến học, tổng số hơn 1 tỷ đồng.
Có thể thấy, để công tác khuyến học phát triển mạnh mẽ, thực chất cả về bề rộng và chiều sâu thì việc “truyền cảm hứng” phải xuyên suốt và thấm đẫm trong mọi hoạt động, cả với đối tượng khuyến học và những người làm khuyến học. Khuyến học tức là khuyến tài, là học tập suốt đời, không phân biệt thành phần, lứa tuổi, ngành nghề. Làm mới khuyến học vì thế cũng chính là giải pháp phù hợp hướng tới xây dựng xã hội học tập như chúng ta đang kỳ vọng…