Ký ức ngưỡng cửa

Ký ức không chỉ là nơi neo đậu tâm hồn, mà còn nơi để chúng ta được đắm vào mà tưởng tượng, mà sung sướng, ngậm ngùi. Tôi lớn lên bên ông bà ngoại. Ngôi nhà của ông bà mang những nét đặc trưng chính của kiến trúc vùng nông thôn Bắc Bộ. Nhà năm gian, (ba gian giữa là nơi thờ cúng, tiếp khách và hai gian buồng), phía trước có hàng hiên chạy suốt và ngưỡng cửa ngăn cách, phân biệt giữa trong và ngoài nhà. Trong ngôi nhà ấy, mỗi gian, mỗi buồng, hay khoảng sân, góc vườn đều chan chứa bao kỷ niệm thuở ấu thơ của anh em chúng tôi.

Ngưỡng cửa đó không chỉ đơn thuần là ranh giới, một dấu hiệu đánh mốc trong và ngoài của nhà, mà nó còn có nghĩa, có hồn văn hoá làng, một giới hạn quy ước và vô định. Nó cũng buộc người ta trước khi bước vào nhà phải nhìn xuống, nhấc chân cao và bước thận trọng hơn. Cũng nhắc khách đến nhà phải chầm chậm lại, nhìn trước nhìn sau trước khi đặt chân vào nhà. Ngưỡng cửa nơi gian giữa - gian thờ cúng, phụ nữ ít khi được đi qua. Khách khứa, đàn ông trong nhà được đi cửa chính. Bà, mẹ tôi và các mợ, các dì hay đi cửa phụ.
Với tôi, ngưỡng cửa nhà ông ngoại còn mang những thông điệp, những dấu mốc thời gian ghi dấu những mảng ký ức, những nét không gian xưa cũ mà mỗi khi hồi tưởng lại chộn rộn bao cảm xúc dâng trào. Nơi ngưỡng cửa thân thuộc ấy bà ngoại tôi ngồi khâu vá, còn đám trẻ con chúng tôi ngồi ngóng bố mẹ đi làm về. Nó cũng là chỗ ngồi dựa lưng của mấy bác hàng xóm sang chơi nói chuyện tào lao trong những buổi nông nhàn, còn là ghế ngồi mỗi khi họp gia đình, họp họ. Và cũng là chỗ để anh em tôi, con cái của các cậu, các dì tập đi bám vào mà đứng lên, rồi lần theo đi từ bên này sang bên kia đến hết hàng hiên. Cứ như thế dăm bữa, nửa tháng là tự đứng lên đi được, chạy lon ton khắp nhà chẳng cần đến xe đẩy, xe tập đi như trẻ con bây giờ.

Trên ngưỡng cửa, chỗ cửa chính vào gian giữa nhà còn là thước đo ghi dấu sự phát triển của anh em chúng tôi qua từng năm tháng. Mỗi năm, ông ngoại lại đo chiều cao của từng đứa cháu, rồi dùng bút chì ghi lại trên cánh cửa đó: năm, tên cháu, chiều cao… Cứ như vậy từ lúc anh cả mới cao qua ngưỡng cửa một chút và nhích dần lên đến hơn mét bẩy rồi dừng lại không cao được nữa, tiếp đến là các em nối tiếp theo sau. Mấy đứa cháu trai lớn nhanh các dấu ghi trên cửa vượt trội, còn mấy đứa cháu gái chỉ cao hơn một mét rưỡi rồi chững lại. Song tất cả các cháu chỉ qua tuổi 18 là không cao thêm được nữa và ông ngoại cũng thôi “công việc” đo đạc, ghi chép, đánh dấu sự lớn lên của đám cháu. Những bút tích ông ghi trên đó qua từng năm tháng thoáng nhìn cứ tưởng biểu đồ hình cột trong môn toán học, nhiều người đến nhà chơi thấy lạ lại hỏi “bác còn kiêm thêm cả nghề dạy học sao?”. Ông tôi cười rí rỏm “tốc độ phát triển của gia đình tôi đó!”
Từ ngưỡng cửa đó, đám trẻ con chúng tôi ngày nào rồi cũng trưởng thành, có gia đình riêng, đi làm ăn, lập nghiệp ở nhiều nơi. Căn nhà năm gian được dỡ bỏ, cậu tôi xây nhà tầng mới, cửa cao rộng, cánh cửa chốt chân trực tiếp xuống nền nhà, không còn ngưỡng cửa nữa. Mấy đứa cháu của cậu đang tuổi chập chững không còn bám vào ngưỡng cửa như anh em tôi ngày trước, mà chúng được thả vào xe tập đi phi từ đầu nhà đến cuối nhà rất khoáng đạt. Còn khách đến chơi thì đi thẳng từ cửa chính, không cần phải ngó nghiêng, câu nệ mỗi khi vào nhà.
Mỗi dịp giỗ, tết tôi đưa con cái về quê, nhìn chúng nô đùa, chạy nhảy, đạp xe từ nhà ra sân chẳng có gì vướng víu, tự nhiên lại cảm thấy trống vắng, thiêu thiếu thứ gì đó! Trong khoảnh khắc bất định ấy, lật tìm trong ký ức, bất chợt hiện ra “biểu đồ” trưởng thành của anh em tôi trên cánh cửa giữa, lại thấy hình bóng của bà ngồi ở ngưỡng cửa tay phe phẩy quạt mo, nhai trầu bỏm bẻm nhìn đàn cháu lê la bên cạnh cười thật hiền từ.