Làm dâu xứ Nghệ

Mồ côi mẹ khi mới ba tuổi, người cha thương con định cho đi làm con nuôi nhưng mẹ không chịu, quả quyết “khổ mấy con cũng chịu được, con ở với thày, thày đi đâu con đi đấy”. Hai cha con dắt díu nhau đi tản cư chạy giặc, mặc dù còn nhỏ nhưng mẹ không đòi cõng như những đứa trẻ khác.
Cha tục huyền và sinh thêm một đàn con, tuổi thơ của mẹ thiếu thốn tình mẫu tử dẫu người cha cố gắng bù đắp, dành nhiều tình thương. Có lần mải chơi bị mẹ kế đánh đòn, mẹ về mách “thày ơi, dì đánh con”, người cha thương con nói với vợ “Mẹ nó chết tôi mới phải lấy bác, nó hư bác nói với tôi, tuyệt đối không được đánh con bé”.
Với tư chất thông minh, lanh lợi, hoàn cảnh khiến mẹ giàu nghị lực, sớm biết tự lo cho bản thân mình, đỡ đần cha và mẹ kế chăm sóc đàn em. Sớm bươn chải nên tính cách của mẹ có phần dữ dội, có lần người cha lỡ lời “Chị đừng tưởng không có chị, chúng tôi không nuôi nổi các em chị” thế mà mẹ giận bỏ sang nhà bà dì sống rồi lén gửi tiền về cho các em. Khôn ngoan, sắc sảo lại giỏi giang, tuổi thanh xuân mẹ có không ít người theo đuổi, nhưng lại xiêu lòng rồi nên duyên với chàng trai người Nghệ An, là thương binh chống Mỹ từ trại an dưỡng ra thăm họ hàng. Tình yêu của mẹ dạt dào và mặn mòi như biển cả, khiến chàng trai xứ Nghệ vừa rời sân ga đã vội biên thư. Hai người đã chung hưởng những năm tháng hạnh phúc, có với nhau ba mặt con, cùng nhau chia ngọt sẻ bùi.

Tiếng là làm dâu nhưng mẹ bảo số lần bố đưa mẹ về thăm quê cũng chỉ tính trên đầu ngón tay, bởi đường sá xa xôi đi lại khó khăn, phần vì ngày ấy tàu xe không thuận tiện như bây giờ, phần vì điều kiện kinh tế. Máu mủ tình thâm, ông bà nội thương con, quý cháu nhưng chẳng thể ra thăm; có ít sản vật của biển quê hương, phơi khô, dành dụm, chờ người ở quê có dịp ra Bắc thì nhờ gửi cho con, cháu. Ông bà thương nhất cô con dâu út, một nách ba con, chồng thường xuyên công tác xa nhà.
Mẹ kể, cưới nhau xong bố đi biền biệt, đến khi con đầu lòng được ba tuổi mới đưa nhau về quê, ông nội nựng cháu “ông mới là ông của con, lại đây với ông” song cháu nhất định không cho ông bế. Có lẽ, không dễ thích nghi với điều kiện hoàn cảnh bởi những khác biệt về lối sống, nên mỗi lần về quê mặc dù đã chuẩn bị hết sức tươm tất song lần nào cũng cập rập, vội vã. Họ hàng con cháu đông, nhà nào cũng năm, bảy người con; về quê đến nhà này mà không đến nhà kia là rầy rà, ăn ở nhà ai cũng phải thu xếp cho khéo; rồi ngôn ngữ địa phương nghe được nhưng không hiểu nên có lần dở khóc dở cười. Có tấm lòng, nhưng trở ngại về khoảng cách địa lý, thời gian, điều kiện vật chất khiến cho việc làm dâu của mẹ mãi chẳng thể vẹn tròn. Ngày giỗ họ, mẹ vẫn chu toàn sắm lễ, tổ tiên chung ai cũng phải có trách nhiệm thờ cúng, báo hiếu; mỗi năm có một lần nhưng mẹ không về được nên cứ ăn năn chưa làm trọn đạo.
Ngày mấy anh chị em tôi đưa hài cốt cha về quê, mẹ mừng lắm. Bà bảo: “Làm thế là đúng đạo lý, ý nguyện của bố các con, cũng là của ông nội. Khi bố về quê thưa chuyện xin cưới mẹ, ông bà không đồng ý, bà các con dẫn đi xem mặt khắp lượt các cô gái trẻ trong làng, ai bố con cũng không chê, nhưng cũng chẳng ưng ai. Cuối cùng, ông nội phải chấp thuận cho cậu con trai út đi lấy vợ xa, song yêu cầu lúc già phải trở về quê hương”.
Tình yêu của mẹ là thế, cuộc đời làm dâu của mẹ là thế. Mẹ không sinh ra tôi nhưng từ lâu tôi thương mẹ không khác gì mẹ đẻ. Tuổi già sức yếu, trách nhiệm dâu con với tổ tiên, họ hàng trong quê suốt hơn nửa thế kỷ, mấy năm nay mẹ giao lại cho vợ chồng tôi. Mỗi lần theo anh về quê, trong tôi lại trào dâng nhiều cảm xúc khó tả. Thương cha mẹ một đời vất vả, lận đận, thương mẹ ngày xưa đường xa cách trở chẳng thể về thăm họ hàng thường xuyên để có sự thấu cảm nhiều hơn. Thương người quê mình một nắng hai sương, mưa tuôn nắng cháy, trọng nghĩa trọng tình khiến những người đi xa luôn đau đáu, khắc khoải tìm về, cho thân thương câu ví dặm vương sóng nước, xiêu xiêu gió cát nghiêng nghiêng vành nón đợi chờ, rằng “gừng cay muối mặn xin đừng quên nhau”.