Lan tỏa giá trị bảo vật quốc gia

Bắc Ninh đang có 10 hiện vật, nhóm hiện vật được Thủ tướng Chính phủ công nhận là bảo vật quốc gia, xếp thứ 3 cả nước về số lượng bảo vật (sau Thủ đô Hà Nội và thành phố Hồ Chí Minh). Tuy nhiên công tác phát huy giá trị các báu vật chưa thật sự được quan tâm, sức lan tỏa vẫn rất hạn chế...

Tượng Tam thế chùa Linh Ứng, xã Gia Đông (Thuận Thành).

Mang trong mình dấu ấn văn hóa, giá trị thẩm mỹ đặc sắc qua mỗi thời kì lịch sử nơi miền đất cổ Bắc Ninh-Kinh Bắc, bảo vật quốc gia không chỉ khẳng định sự giàu có về văn hóa mà còn hội tụ tinh hoa trí tuệ cùng sự sáng tạo tài năng của các bậc tiền nhân.

Qua 8 đợt xét công nhận bảo vật quốc gia từ năm 2012 đến nay, Bắc Ninh có 10 hiện vật, nhóm hiện vật được công nhận với tổng số 35 đơn vị bảo vật quốc gia, gồm: Tượng A di đà và Bộ tượng 10 linh thú tại chùa Phật Tích (Tiên Du); Tượng Rồng đá đền Lê Văn Thịnh ở xã Đông Cứu (Gia Bình). Tại huyện Thuận Thành có: Tượng Phật bà Quan Âm nghìn tay nghìn mắt chùa Bút Tháp thuộc xã Đình Tổ; Bộ tượng Tam thế chùa Linh Ứng thôn Ngọc Khám thuộc xã Gia Đông; Bộ tượng Phật Tứ pháp vùng Dâu; Bia Xá lợi tháp minh phát hiện tại xã Trí Quả, hiện đang được lưu giữ tại Bảo tàng tỉnh. Tại thành phố Bắc Ninh có: Cột đá chùa Dạm (xã Nam Sơn), Cửa võng đình Diềm (phường Hòa Long) và 12 Bia Tiến sĩ Văn Miếu Bắc Ninh (phường Đại Phúc). Đó đều là các hiện vật gốc, độc bản, có giá trị, ý nghĩa lớn về mặt lịch sử, văn hóa, khoa học. Hơn nữa, xung quanh mỗi bảo vật còn lưu giữ nhiều câu chuyện thú vị về quá trình xuất hiện và tồn tại với những ý nghĩa riêng. Và có thể trực tiếp hoặc gián tiếp cho thấy những đóng góp, hi sinh xương máu của thế hệ cha anh trong sự nghiệp bảo vệ, xây dựng quê hương, đất nước và là niềm tự hào của mọi người dân.
Mặc dù vậy, hầu hết bảo vật trên địa bàn tỉnh vẫn chưa được đối xử đúng tầm, người dân cũng không có nhiều cơ hội được thưởng lãm, chiêm ngưỡng. Vừa rồi, có du khách từ Hà Nội về Bắc Ninh với mong muốn được tận mắt chiêm ngưỡng Ba pho tượng Tam thế chùa Linh Ứng, nhưng thật không may đến chùa rồi mà họ chỉ vãn cảnh ngoài sân, chưa được mục sở thị bảo vật vì nhà sư đi vắng, khu vực an tọa của tượng Tam thế đã khóa chặt. Tìm cách liên hệ với thành viên Ban quản lý di tích cũng bị từ chối với lý do phải liên hệ trước để có kế hoạch sắp xếp thời gian...
Phần lớn bảo vật của Bắc Ninh được lưu giữ tại các di tích nên việc bảo quản chủ yếu do Ban quản lý di tích và người dân địa phương đảm nhiệm. Mỗi nơi, mỗi di tích lại có những cách bảo vệ, gìn giữ khác nhau. Các địa phương vẫn lúng túng về phương án kỹ thuật nhằm bảo vệ báu vật trước sự tác động của con người, khí hậu, thời gian. Công tác phát huy giá trị bảo vật vì vậy cũng hạn chế, chưa được nhiều người biết đến, bởi tối thiểu như bảng biển thông tin chỉ dẫn bảo vật vẫn đang thiếu...

Luật Di sản quy định là bảo vật quốc gia phải được bảo vệ, giữ gìn bằng một chế độ đặc biệt. Song chế độ bảo quản của hầu hết các bảo vật trên địa bàn tỉnh sau khi được công nhận vẫn chưa có nhiều thay đổi so với trước kia. Chỉ có một số bảo vật đang được lưu giữ tại di tích Quốc gia đặc biệt có hệ thống camera giám sát và có người trông nom thường xuyên như Tượng A-di-đà chùa Phật Tích, Tượng Phật bà Quan Âm nghìn tay nghìn mắt ở chùa Bút Tháp hay 12 Bia Tiến sĩ Văn Miếu Bắc Ninh. Còn lại, những bảo vật bằng chất liệu gỗ đang đối diện với nguy cơ hư hỏng, xuống cấp. Minh chứng là pho tượng Pháp Lôi ở chùa Phi Tướng đã bị mối xông, nếu không có biện pháp chống mối mọt kịp thời sẽ ngày càng hư hỏng nặng, mất đi tính nguyên trạng. Nhiều bảo vật vẫn lộ thiên “đội nắng, gánh mưa” mà chưa có phương án bảo vệ phù hợp như Bộ tượng 10 linh thú đá chùa Phật Tích hay Cột đá chùa Dạm sau một thời gian được công nhận bảo vật quốc gia mới có thêm hàng rào inox để bảo vệ “báu vật nghìn năm” giữa một công trường xây dựng ngổn ngang máy xúc, máy ủi...

Bảo vật quốc gia - Tượng Rồng đá đền thờ Lê Văn Thịnh, xã Đông Cứu (Gia Bình).

Ông Nguyễn Văn Đáp, Trưởng Phòng Quản lý Di sản của Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch chia sẻ: Bảo vật quốc gia đòi hỏi một chế độ bảo vệ đặc biệt, do đó, ngành Văn hóa sẽ tiếp tục xây dựng và tham mưu các cơ chế, chính sách dành riêng cho việc bảo vệ, phát huy giá trị, đồng thời tích cực tuyên truyền quảng bá các báu vật,  gắn với hoạt động du lịch để lan tỏa những giá trị quý báu.
Theo các chuyên gia nghiên cứu di sản, “cái gì cũng có thể xây được, sản xuất được, sáng tác được nhưng di sản thì không thể tạo ra được”. Chính vì vậy cần phải bảo vệ an toàn tuyệt đối, có chế độ bảo quản, bảo dưỡng phù hợp để các báu vật quốc gia luôn được giữ ở trạng thái tốt nhất. Cùng với đó là nghiên cứu triển khai các chương trình quảng bá, lan tỏa giá trị báu vật. Như nhiều nơi trên thế giới, họ không làm các quầy lưu niệm để bán vật phẩm được sản xuất hàng loạt ngoài thị trường mà chỉ bán sản phẩm mang đặc trưng riêng của di tích, của bảo tàng. Sản phẩm lưu niệm được làm với độ tinh xảo, chính xác, kỹ lưỡng tới từng chi tiết theo kiểu sao chép chất lượng cao, với chuẩn mực riêng… Đó cũng là một cách tôn vinh bảo vật thay vì chỉ lưu giữ đơn thuần. Thiết nghĩ, những điểm du lịch, di tích lịch sử trên địa bàn tỉnh cũng nên nghiên cứu học tập để hướng tới những kỹ thuật như vậy chứ không chỉ bày bán hàng lưu niệm mà ở đâu cũng có...