Mấy suy nghĩ về lễ hội Bắc Ninh

Mùa xuân là mùa lễ hội ở Bắc Ninh, hầu hết các làng, xã đều có lễ hội. Nhiều lễ hội có giá trị văn hóa, giáo dục đạo đức cao. Những lễ hội nổi tiếng thu hút khách thập phương đến trẩy hội, như hội Lim, hội Đền Đô, hội chùa Dâu, Đền Bà Chúa Kho v.v…

Hội của các làng, xã Bắc Ninh đều hướng về cội nguồn tự nhiên mà con người vốn từ đó sinh ra như tổ tiên, làng, xã, đất nước. Lễ hội giáo dục mọi người yêu quê hương, đất nước sâu sắc, biết ơn những người có công với nước, với dân, tôn vinh những người đức, tài trọn vẹn. Hướng về cội nguồn đã trở thành tâm thức của mỗi người dân Bắc Ninh “uống nước nhớ nguồn” “ăn quả nhớ kẻ trồng cây”. Lễ hội Bắc Ninh gắn với hành hương, giao lưu giữa các làng, xã với nhau. Nhân dân Bắc Ninh hướng về cái cao cả thiêng liêng - chân, thiện, mỹ mà nhân dân ngưỡng mộ, ước vọng, tôn thờ, trong đó có niềm tin tôn giáo, tín ngưỡng. Chính tôn giáo, tín ngưỡng, các nghi lễ, lễ hội góp phần làm thỏa mãn nhu cầu đời sống tinh thần, đời sống tâm linh của nhân dân. Lễ hội ở Bắc Ninh là của một cộng đồng làng, xã, cộng đồng tôn giáo, cộng đồng nghề nghiệp, cộng đồng dòng họ hay gia tộc. Hội là biểu dương sức mạnh cộng đồng và là chất kết dính tạo nên sự cố kết cộng đồng. Khi có kẻ thù xâm lược nước có thể mất, nhưng cộng đồng dân cư làng, xã vẫn đứng vững chống quân xâm lược, tồn tại và phát triển. Trong lễ hội nhân dân tự đứng ra tổ chức, chi phí, sáng tạo, tái hiện các sinh hoạt văn hóa cộng đồng và hưởng thụ các giá trị văn hóa ấy. Nên lễ hội bao giờ cũng thấm đượm tinh thần dân chủ và tính nhân dân sâu sắc. Trong cao điểm của lễ hội, khi mà tất cả mọi người chan hòa trong không khí thiêng liêng phấn khởi thì cái cách biệt xã hội giữa các cá nhân ngày thường dường như được xóa nhòa, mọi người cũng sáng tạo và hưởng thụ những giá trị văn hóa của mình. Lễ hội Bắc Ninh không chỉ là tấm gương phản chiếu mà còn là môi trường bảo tồn, làm giàu và phát huy nền văn hóa dân tộc. Cuộc sống nơi làng quê vốn yên tĩnh, khi vang lên tiếng trống chiêng, cơ hội tung bay, người người vui mừng tụ hội nơi đình, đền, chùa để mở hội. Nơi đó con người hóa thân thành văn hóa, văn hóa làm biến đổi con người, một “bảo tàng sống” về văn hóa dân tộc được hồi sinh, sáng tạo và trao truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Nếu như không có lễ hội các làn dân ca quan họ, ca trù… Các hình thức sân khấu chèo, tuồng, cải lương, hát hội, rối nước… Các trò chơi đu, đánh vật, trọi gà, thả chim… sẽ ra đời và duy trì như thế nào trong lòng nhân dân suốt hàng ngàn năm. Lễ hội, phong tục là biểu hiện trình độ dân trí, văn hóa và sức mạnh đoàn kết của một địa phương, một dân tộc. Hàng năm vào mùa xuân, lễ hội nở rộ khắp vùng làng quê Bắc Ninh. Bên cạnh những mặt tốt đẹp, ta vẫn thấy nhiều điều băn khoăn, những lệch lạc, cá biệt có sai lầm trong lễ hội, hãy cùng nhau khắc phục để xứng với nền văn hóa Bắc Ninh - Kinh Bắc. Không ít các hoạt động lễ hội mang tính “thương mại hóa” lợi dụng thu lợi bất chính, ép buộc, bắt chẹt vòi tiền gây khó khăn cho người trẩy hội. Một số người lợi dụng tín ngưỡng trong lễ hội “buôn thần bán thánh” theo kiểu “đặt lễ thuê” “khấn vái thuê” tạo dựng các “di tích mới” để thu tiền. Một số tổ chức mệnh danh là “quản lý lễ hội”, “quản lý di tích” để bán vé thu tiền khách đến hội. Những hoạt động “thương mại” đi ngược lại tính linh thiêng của lễ hội, đẩy lễ hội rơi xuống mức thấp nhất của đời sống hiện thực. Cần ngăn chặn tình trạng này, nên có những quy định cụ thể, chặt chẽ và kiểm tra sát sao của chính quyền và các tổ chức nhân dân tại địa phương tổ chức lễ hội. Mỗi lễ hội đều có cốt cách, sắc thái riêng, cuốn hút khách thập phương đến lễ hội. Ngày nay lễ hội có nguy cơ “đơn điệu hóa”, nghèo nàn, tẻ nhạt làm thui chột đi tính đa dạng của lễ hội, khách thập phương sau một vài lần dự hội thì cảm thấy nhàm chán và không còn hứng thú đi chơi hội. Cần tìm khôi phục và phát huy các nét riêng biệt, độc đáo về văn hóa của lễ hội địa phương mình, làng mình. Từ nhiều nét riêng và độc đáo đó góp vào “vườn hoa lễ hội” Bắc Ninh nhiều sắc hương hơn. Lễ hội tuy nẩy mầm, bám dễ từ đời sống hiện thực, nhưng là sự “thăng hoa” từ đời sống hiện thực ấy. Nhiều nơi lễ hội đang bị “trần tục hóa” không còn giữ được thiêng liêng, tính thăng hoa và ngôn ngữ biểu tượng, lễ hội không còn là lễ hội đích thực. Từ bao đời nay, người dân bỏ công sức, tiền của, tâm sức của mình ra để sáng tạo và duy trì sinh hoạt lễ hội. Dưới danh nghĩa đổi mới lễ hội, gắn lễ hội với giáo dục truyền thống, với thăm quan du lịch, lãnh đạo một số địa phương áp đặt một số mô hình định sẵn làm cho tính chủ động, sáng tạo dân chủ của người dân bị suy giảm; Xu hướng này khiến cho lễ hội mang nặng tính hình thức, khô cứng, giảm sự ngưỡng mộ của nhân dân, tác động tiêu cực đến chủ thể văn hóa. Cấp ủy, chính quyền chỉ nên định hướng và hỗ trợ để nhân dân thông qua các tổ chức đoàn thể của mình chủ động tổ chức lễ hội, vừa thừa kế những nét đẹp truyền thống, vừa tiếp thu yếu tố mới một cách hợp lý. Người dân thực sự là chủ thể của những sáng tạo văn hóa trong sinh hoạt lễ hội của mình. Các cấp ủy, chính quyền, các ngành, nhất là ngành Văn hóa - Thông tin cần hướng dẫn, hỗ trợ các sinh hoạt văn hóa lễ hội, để lễ hội trở thành tấm gương phản chiếu bộ mặt văn hóa độc đạo và đa dạng của Bắc Ninh. Phục hưng và phát triển văn hóa lễ hội thực sự là động lực tinh thần phát huy sức mạnh đoàn kết toàn dân, đoàn kết làng, xã nhằm xây dựng tỉnh Bắc Ninh giàu đẹp, văn minh và hiện đại.