Một góc nhìn chân thực về cải cách giáo dục Việt Nam

Xung quanh câu chuyện cải cách giáo dục ở nước ta có khá nhiều quan điểm và phương pháp thực hiện. Ở đây, chúng tôi muốn giới thiệu góc nhìn từ một người đứng ngoài nhưng lại có hướng tiếp cận khá tỉ mỉ, chân thực về cuộc cải cách giáo dục mà Việt Nam đang tiến hành.

Đó là góc nhìn của Tanaka Yoshitaka - một chuyên gia giáo dục Nhật Bản từng có nhiều năm nghiên cứu giáo dục ở các nước đang phát triển, trong đó có Việt Nam. Góc nhìn của Tanaka Yoshitaka được trình bày, phân tích và lập chứng sâu sắc trong cuốn sách “Cải cách giáo dục Việt Nam - Liệu có thực hiện được “lấy học sinh làm trung tâm”?

Cuốn sách dày hơn 300 trang vừa được Nhà xuất bản Phụ nữ phát hành trong quý 2-2020.

Cuốn sách là kết quả của quá trình nghiên cứu thực chứng tại hiện trường các giờ học, lớp học cụ thể. Mở đầu tác giả giới thiệu với bạn đọc 4 giờ học thường ngày mà có thể thấy ở bất cứ trường học nào ở Việt Nam. Đó là một giờ học Toán lớp 2, một giờ học Tự nhiên và Xã hội lớp 3, một tiết Tiếng Việt lớp 4 và một tiết Địa lý của học sinh lớp 5. Trên cơ sở quan sát, nghiên cứu tỉ mỉ quang cảnh, âm thanh với những biểu hiện cảm xúc của giáo viên và học sinh, tác giả tổng hợp và tìm ra 7 đặc trưng của các giờ học. Tanaka Yoshitaka lý giải nguyên nhân tại sao cải cách giáo dục ở Việt Nam chưa có được hiệu quả tương xứng bởi “khi cuộc cải cách chỉ tập trung vào hiệu quả của giáo dục mà coi nhẹ việc học của học sinh - thứ quan trọng nhất đối với thực tiễn giáo dục, thì chuyện đổi mới giáo dục thật sự là bất khả”.
Điều ấn tượng của cuốn sách là ở chỗ, tác giả trực tiếp quan sát, nghiên cứu thực nghiệm tại hiện trường các tiết học, lớp học để tìm hiểu sâu vấn đề, sau đó dựa trên những phân tích, đánh giá để tìm ra những vấn đề bên trong của cuộc cải cách giáo dục Việt Nam đang được tiến hành. Tanaka Yoshitaka còn đề xuất cách tiếp cận phát triển giáo dục mới có tính khoa học và thực tiễn với những gợi ý đáng suy ngẫm cho công cuộc cải cách giáo dục Việt Nam trong thời đại toàn cầu.
Những gợi ý đó cho rằng cần phản tỉnh đối với cách tiếp cận kiểu truyền thống - giảng dạy một chiều và làm rõ phương hướng của cải cách là lấy học sinh làm trung tâm, vượt thoát khỏi tư duy cho rằng chất lượng của giờ học chỉ đơn giản là phụ thuộc vào kỹ thuật giảng dạy; tổ chức “việc học hợp tác”- điều này cần đến sự nỗ lực liên tục hàng ngày của giáo viên; tiến hành bồi dưỡng giáo viên hiệu quả-nên thực hiện bồi dưỡng tại trường với cam kết dựa trên lập trường bình đẳng; vứt bỏ tư duy muốn phổ cập hình mẫu bằng cách nâng cao năng lực giáo viên, giáo dục nguồn nhân lực chu đáo… Chỉ tiếc rằng do xuất phát từ hiện trường giáo dục nên tác giả chưa đề cập nhiều đến hệ thống giáo dục Việt Nam.
Viết “Cải cách giáo dục Việt Nam - Liệu có thực hiện được “Lấy học sinh làm trung tâm?” bằng tiếng mẹ đẻ và xuất bản tại Nhật Bản, tác giả Tanaka Yoshitaka hi vọng sẽ giúp độc giả Nhật Bản có thêm hiểu biết về tình hình giáo dục Việt Nam, từ đó tìm ra điều gì đó có ý nghĩa cho giáo dục của đất nước mình. Sau đó, vì nhận thấy cuốn sách có ý nghĩa thiết thực với tình hình giáo dục Việt Nam hiện nay nên Dịch giả Nguyễn Quốc Vương đã dịch sang tiếng Việt để giới thiệu với bạn đọc trong nước. Vì vậy, tính chân thực, khách quan là một điểm đáng chú ý của cuốn sách, cung cấp cho độc giả những đầu mối để tiếp tục suy ngẫm và tìm kiếm thông tin phản biện các ý mà tác giả viết ra, giúp những người làm giáo dục tìm được điều gì đó có ích cho chính nghề nghiệp của mình.
Người dịch nhận thấy: “Với cách nhìn khách quan, chân thực thông qua những quan sát, phân tích tỉ mỉ, cụ thể, thực chứng và có phần nghiêm khắc của tác giả trong nhiều vấn đề sẽ khiến bạn đọc trong nước “giật mình”… Giật mình đơn giản bởi bình thường chúng ta đã quen với các vấn đề đó, hoặc thậm chí không coi đó là vấn đề mà xem là đương nhiên, ví dụ như “quyền lực” của giáo viên trong lớp học với những mệnh lệnh và tiếng thước nện chát chúa lên mặt bảng… Cho nên, rất có thể khi đọc cuốn sách này, những người làm giáo dục Việt Nam sẽ có chút gì đó chạnh lòng “khó chịu” như một phản xạ tự nhiên vì cho rằng, tại sao một người ngoại quốc có thực sự hiểu hoàn cảnh của chúng ta không mà lại đi “soi xét” vào công việc chúng ta đang làm rồi đánh giá này nọ...”.
Khi đọc sách này, bản thân tôi tuy chưa lĩnh hội được nhiều song cũng vỡ vạc, mở ra cách nghĩ mới về công cuộc cải cách giáo dục nước nhà. Cho nên tôi cũng tin, nếu đọc với một tinh thần tiếp nhận rộng mở và bình tĩnh suy xét, chắc chắn cuốn sách sẽ không khiến nhiều người trong chúng ta thất vọng. Hơn nữa, hiện trường giáo dục, các tiết học, lớp học mà tác giả nghiên cứu và đề cập trong cuốn sách được thực hiện tại nhiều trường học ở các tỉnh lân cận Thủ đô Hà Nội. Điều này giúp độc giả Bắc Ninh cảm thấy gần gũi, dễ dàng nhận ra hình ảnh những lớp học tại địa phương mình trong đó.