Một ngày trải nghiệm ở làng tranh Đông Hồ

Màu dân tộc sáng bừng trên giấy điệp

Nếu có dịp về Bắc Ninh, du khách không thể bỏ qua điểm đến tham quan, trải nghiệm tại làng nghề truyền thống tranh dân gian Đông Hồ, để được đắm mình trong không gian của “màu dân tộc”. Tranh Đông Hồ là loại tranh khắc gỗ in màu, có vẽ tay nhưng chủ yếu là khắc gỗ. Theo các nhà nghiên cứu khoa học thì tranh khắc gỗ Đông Hồ mộc mạc, chân chất, giản dị, tươi sáng, chân thật như củ khoai, hạt lúa. Vì vậy, mỗi bức tranh mang dáng vẻ khỏe khoắn, lạc quan, đầy sáng tạo. Dòng tranh này có từ lâu đời nhưng phồn thịnh nhất ở thế kỷ XVII-XVIII.
Tranh Đông Hồ phong phú về nội dung, đa dạng về hình thức, có nhiều đề tài: Chúc tụng thể hiện mơ ước ngàn đời của người lao động; lịch sử ca ngợi những anh hùng dân tộc, phản ánh những chiến công hiển hách trong quá trình giữ nước và dựng nước; tranh thờ vẽ theo lễ giáo, phong tục, câu đối; tranh cảnh vật nói lên lòng yêu quê hương, đất nước; tranh sinh hoạt phản ánh công việc đồng áng, các trò vui, bài trừ hủ tục, châm biếm lẽ đời… Đặc sắc của tranh Đông Hồ là màu sắc của tranh, nghệ nhân nơi đây đã biết sử dụng và khai thác kho nguyên liệu vô tận từ thiên nhiên.
Nghệ nhân Ưu tú Nguyễn Thị Oanh, người dành nhiều tâm huyết với việc gìn giữ, lan tỏa dòng tranh quý này chia sẻ: Tranh Đông Hồ được tạo nên bằng những chất liệu bản địa tự nhiên, tùy màu chủ đạo được sắp xếp cạnh nhau ba sắc độ: Sáng (hòe, điệp), trung gian (hòe, vang), đậm (sỏi, chàm, rỉ đồng) cộng với nét đen chắc chắn. Màu trong tranh chuyển động nhịp nhàng, kết hợp với lối in chồng màu của khắc gỗ, tuy đơn giản mà phong phú. Tranh Đông Hồ có một phong cách riêng biệt, nền tranh rực rỡ, sáng trong để các màu khác khi in lên tươi vui, trong trẻo, từng màu đều có quy ước.
Các nghệ nhân khéo léo tạo nên gam màu uyển chuyển cho dù mầu sắc trong tranh không nhiều, thường chỉ vài ba, bốn mầu nền và nét. Màu của tranh tinh giản đến mức tối đa, dường như không có gì đáng nói, khi nhìn kỹ mới thấy nền tranh lấp lánh ánh điệp, như một bức khảm trai sôi nổi. Chính màu sắc đơn giản dưới bàn tay điêu luyện của nghệ nhân dùng đúng lúc, đúng chỗ đã tăng thêm giá trị cho toàn bộ tác phẩm, mang tính nghệ thuật độc đáo, táo bạo. Cầm trên tay tờ tranh Đông Hồ, người yêu tranh sẽ cảm nhận một đời sống văn hóa bình dị, nét đẹp của quê hương, dân tộc.

Học sinh hào hứng với quy trình làm tranh dân gian Đông Hồ.

Nỗ lực lan tỏa giá trị dòng tranh quý

Sau nhiều thăng trầm, nghề làm tranh dân gian Đông Hồ đang được hồi sinh nhờ những giải pháp và hướng đi đúng đắn của tỉnh và các cơ quan chuyên môn, trong đó dự án Trung tâm Bảo tồn tranh dân gian Đông Hồ do UBND tỉnh đầu tư xây dựng và đưa vào hoạt động đầu năm 2023 bước đầu thu hút được hàng nghìn du khách đến tham quan, trải nghiệm. Ngay khi được giao nhiệm vụ tổ chức vận hành Trung tâm Bảo tồn tranh dân gian Đông Hồ, Ban Quản lý di tích tỉnh đã lập trang Fanpage quảng bá về các hoạt động diễn ra tại đây đồng thời kết nối với các công ty du lịch, các trường học trong và ngoài tỉnh đưa du khách đến tham quan, trải nghiệm.
Trung tâm bảo tồn tranh dân gian Đông Hồ hoạt động các ngày trong tuần, trong đó đậm đặc nhất vào thứ Bảy, Chủ nhật. Đến đây du khách được nghe hướng dẫn viên giới thiệu tìm hiểu về nghề làm tranh dân gian Đông Hồ, được các nghệ nhân, những người nắm giữ di sản trình diễn nghề và hướng dẫn quy trình làm tranh. Ngoài ra, du khách còn được tham gia các trò chơi dân gian, xem trình diễn nghệ thuật dân gian truyền thống nổi tiếng của Bắc Ninh như: Múa rối nước, nghe hát Quan họ, tuồng, trống quân…
Du khách Nguyễn Lan Anh đến từ Hà Nội, chia sẻ: Tôi có biết về loại hình tranh nghệ thuật Đông Hồ qua các kênh thông tin truyền thông và tự tìm hiểu nên cũng biết được sự kì công khi thực hiện một bức tranh. Nhiều lần về Bắc Ninh nhưng hôm nay tôi được trải nghiệm tự tay mình làm tranh ngay tại Trung tâm Bảo tồn tranh dân gian Đông Hồ, trong không gian đậm nét truyền thống đem lại cảm xúc rất thú vị.
Ông Nguyễn Văn Luyện, Phó Giám đốc Ban Quản lý di tích tỉnh cho biết: Sau 9 tháng đi vào hoạt động, Trung tâm đã đón và hướng dẫn cho khoảng gần 10.000 du khách đến tham quan, trải nghiệm trong đó chủ yếu là học sinh các trường học trong và ngoài tỉnh. Chúng tôi cũng nhận được các phản hồi tích cực của du khách với việc trải nghiệm làm tranh và các trò chơi dân gian diễn ra tại đây. Tuy nhiên, nhiều đơn vị trường học có nhu cầu đưa khoảng 1.000 học sinh đến tham quan, trải nghiệm cùng một lúc thì không gian hiện tại của Trung tâm chưa đáp ứng được.
Thực tế cho thấy, sau thời gian Trung tâm Bảo tồn tranh dân gian Đông Hồ đi vào hoạt động, để đem lại hiệu quả tốt hơn, Ban Quản lý di tích tỉnh cũng tham mưu với ngành Văn hóa đưa ra một số giải pháp như: Đầu tư thêm nhà hỗn hợp có diện tích rộng để du khách có thể vừa trải nghiệm vừa có không gian nghỉ ngơi, ăn trưa; trồng thêm cây xanh, bổ sung thêm trang thiết bị, tạo một số điểm checkin đẹp…
Tranh Đông Hồ phản ánh một phần quan trọng trong đời sống văn hóa của người lao động vùng nông thôn Bắc Bộ, khắc họa ước mơ ngàn đời của người Việt về cuộc sống gia đình thuận hoà, ấm no, hạnh phúc, về một xã hội công bằng, tốt đẹp. Chính vẻ đẹp bình dị mà sâu sắc của tranh dân gian Đông Hồ là yếu tố quan trọng để tranh dân gian Đông Hồ có sức sống bền lâu qua hàng trăm thế hệ người dân Việt Nam, là sợi dây gắn kết bền chặt cộng đồng qua mọi biến cố thăng trầm của thời gian.