Một tình yêu Quan họ

Không sinh ra ở làng Quan họ gốc nhưng nghệ nhân Nguyễn Thị Hòa, sinh năm 1954, khu 1, phường Đại Phúc (thành phố Bắc Ninh) lại có tình yêu cháy bỏng với những làn điệu Dân ca Quan họ. Vinh dự và tự hào khi được nhận danh hiệu nghệ nhân Quan họ năm 2022, bà nguyện tiếp tục hết mình cống hiến, gìn giữ và lan tỏa Quan họ trong cộng đồng.

Gặp nữ nghệ nhân trong một canh hát Quan họ truyền thống vừa được tổ chức tại phường Đại Phúc, chúng tôi thầm trân trọng tình yêu và những đóng góp của bà với Quan họ. Tâm sự về cơ duyên đến với Quan họ, bà bộc bạch: “Ngay từ nhỏ, khi nghe những làn điệu Quan họ tôi đã yêu thích và tự hát theo nhưng chưa có ai hướng dẫn và truyền dạy. Phải đến năm 2004 được chị Nguyễn Thị Lan, nay là chủ nhiệm CLB Quan họ Thực hành khu 5, 6 phường Đại Phúc, rủ lên làng Diềm học, khi ấy tôi mới biết thế nào là “vang, rền, nền, nảy”. Càng tìm hiểu lại càng say mê, hai chị em vì mê câu Quan họ nên ngày nào cũng luyện ca với nhau, tích cực giao lưu các canh hát Quan họ cổ để học hỏi. Từ đó, tôi biết đến Quan họ nhiều hơn và ngày càng gắn bó. Ngày đi làm, tối về tiếp tục tự học hát Quan họ”.
Với sự chăm chỉ rèn luyện câu ca Quan họ, năm 2005, 2006 cặp đôi liền chị Nguyễn Thị Hòa, Nguyễn Thị Lan, phường Đại Phúc tham gia Hội thi hát Quan họ đối đáp đầu xuân và đạt giải Khuyến khích, năm 2007, đạt giải Nhất ở nội dung 150 câu Quan họ cổ. Đây là phần thưởng xứng đáng cho sự nỗ lực và tình yêu say đắm với Quan họ của nghệ nhân Nguyễn Thị Hòa.

Nghệ nhân Nguyễn Thị Hòa (trái) tham gia canh hát Giao lưu quan họ tại phường Đại Phúc (thành phố Bắc Ninh)

Không chỉ thỏa đam mê với Quan họ, nghệ nhân Nguyễn Thị Hòa còn mong muốn lan tỏa tình yêu và vẻ đẹp của văn hóa và những câu ca Quan họ đến với mọi người. Năm 2012, nghệ nhân Nguyễn Thị Hòa cùng trưởng khu Bùi Anh Tuấn thành lập Đội văn nghệ khu 1, phường Đại Phúc, quy tụ những người yêu văn hóa, văn nghệ và những làn điệu Quan họ. Đội văn nghệ khu 1 thu hút hơn 20 thành viên tham gia, một tuần sinh hoạt 2 đến 3 buổi do chính nghệ nhân Nguyễn Thị Hòa truyền dạy Quan họ cho các thành viên.
Ông Bùi Anh Tuấn, Trưởng Khu phố 1, phường Đại Phúc cho biết: Nghệ nhân Nguyễn Thị Hòa rất trách nhiệm, vừa tham gia Ban chấp hành Chi hội nông dân vừa tích cực truyền dạy Quan họ cho những người yêu thích và thế hệ trẻ trong khu. Vào dịp hè, lớp truyền dạy Quan họ măng non của bà thu hút khoảng hơn 20 cháu tham gia học, vừa tạo sân chơi bổ ích cho các cháu vừa đóng góp quan trọng vào việc lan tỏa, gìn giữ, phát huy giá trị Dân ca Quan họ Bắc Ninh trong cộng đồng.
Với tâm niệm, mình học được gì thì truyền dạy cái đó, nghệ nhân Nguyễn Thị Hòa tỉ mỉ dạy từng câu Quan họ cho người học, từ câu dễ tới câu khó. Bà thường xuyên sát sao trong quá trình học hát của các thành viên, sau khi giao bài, hát mẫu, mỗi tuần bà lại dành thời gian một, hai buổi kiểm tra, uốn nắn từng lời ca, giọng ngân của các em. Nhờ vậy, đến nay, các thành viên trong Đội văn nghệ khu 1 hầu hết đều có thể hát thành thục nhiều làn điệu Quan họ cổ từ dễ đến khó. Không chỉ truyền dạy Quan họ trong Khu phố 1, nghệ nhân Nguyễn Thị Hòa còn truyền dạy cho nhiều liền anh, liền chị yêu thích Quan họ ở Khu phố 10, phường Đại Phúc.
Cùng với truyền dạy câu ca Quan họ, nữ nghệ nhân còn chú trọng đến văn hóa ứng xử, cách chơi Quan họ. Bởi càng yêu Quan họ, bà càng trăn trở làm sao có thể góp phần nhỏ bé của mình vào bảo tồn và phát huy giá trị Quan họ cổ. Bà cho biết, lớp trẻ ngày nay thường chú trọng đến Quan họ thực hành, hiện đại, có sự hỗ trợ của âm thanh, nhạc đệm, lời mới. Các cháu ít quan tâm đến cách chơi của người Quan họ vì Quan họ là tổng hòa các yếu tố như văn hóa, hành vi, Quan họ và lời hát… Người Quan họ khi đi chơi với nhau thường “ăn nửa miếng, nói nửa nhời”, tuân thủ mọi quy định nghiêm ngặt khi vào canh hát  truyền thống. Theo nghệ nhân Hòa, để mở đầu cho một canh hát Quan họ, người Quan họ phải tuân thủ theo các giọng từ lề lối, các giọng vặt và giã bạn. Vì vậy, bà đã truyền dạy bài bản cho các thành viên trong Đội văn nghệ, từ giọng La rằng là khó nhất. Đến nay, một số thành viên do nghệ nhân Hòa truyền dạy đã học thành thục những giọng cổ khó.
Là liền chị được nghệ nhân Nguyễn Thị Hòa truyền dạy ngay từ những ngày đầu tập học hát Quan họ, bà Nguyễn Thị Lợi, thành viên CLB Quan họ thực hành khu phố 10, phường Đại Phúc, tâm sự: Mỗi tuần tôi được nghệ nhân Hòa trực tiếp truyền dạy 2 buổi hoàn toàn miễn phí. Chị không chỉ nhiệt tình, trách nhiệm uốn nắn từng câu hát mà còn luôn động viên tôi khi rèn những câu Quan họ cổ khó. Để có thể hát đôi được, nhất là những bài cổ, tôi phải tập luyện rất nhiều với bạn hát của mình, đặc biệt hai người phải có sự hòa hợp về giọng điệu, người này bồi đắp cho người kia, người giữ giọng, người lên giọng. Đến nay tôi cũng thuộc và hát được nhiều làn điệu Quan họ cổ, tự tin hơn khi giao lưu với các CLB Quan họ bạn.
Mong muốn lớn nhất của nghệ nhân Nguyễn Thị Hòa hiện nay là có nhiều sức khỏe để tiếp tục cống hiến hết mình cho việc bảo tồn, gìn giữ, phát huy giá trị di sản Dân ca Quan họ Bắc Ninh. Tin rằng, với tình yêu, trách nhiệm gìn giữ Quan họ của nghệ nhân Nguyễn Thị Hòa và sự mến mộ, trân quý của nhiều học trò, phong trào học hát Quan họ sẽ ngày càng phát triển không chỉ ở phường Đại Phúc mà còn lan tỏa sâu rộng trong cộng đồng.