Nga - Mỹ xích lại gần nhau: Bước tiến mới trong bình thường hoá quan hệ?

Sau nhiều năm căng thẳng, Nga và Mỹ đang tìm cách phá băng trong quan hệ ngoại giao. Cuộc đàm phán tại Istanbul đánh dấu một bước tiến quan trọng, mở ra hy vọng về sự bình thường hóa quan hệ giữa hai cường quốc hàng đầu thế giới. Liệu đây có phải khởi đầu cho một kỷ nguyên hợp tác mới?

Tổng thống Nga Vladimir Putin (trái) trong cuộc gặp Tổng thống Mỹ Donald Trump bên lề Hội nghị thượng đỉnh G20 ở Osaka, Nhật Bản ngày 28-6-2019. 

Trong bối cảnh quan hệ giữa Nga và Mỹ đang ở mức thấp nhất trong nhiều năm, gần đây đã xuất hiện những tín hiệu cho thấy hai cường quốc đang nỗ lực tìm kiếm lối thoát cho tình trạng căng thẳng kéo dài. Đáng chú ý nhất là vòng đàm phán mới đây tại Istanbul, Thổ Nhĩ Kỳ, nơi các phái đoàn hai nước đã thảo luận về các biện pháp khôi phục hoạt động thường xuyên của đại sứ quán.

Điểm nhấn ngoại giao quan trọng

Cuộc họp diễn ra tại tư dinh của Tổng lãnh sự Mỹ ở Istanbul và kéo dài khoảng 6,5 giờ. Theo Bộ trưởng Ngoại giao Nga Sergey Lavrov, mục đích của cuộc đàm phán là nhằm giải quyết “các vấn đề mang tính hệ thống” trong quan hệ song phương.
Konstantin Kosachev, Phó Chủ tịch Hội đồng Liên bang Nga (Thượng viện Nga), nhận xét: “Istanbul là một địa điểm đàm phán nổi tiếng, rất phù hợp cho đối thoại”. Ông cũng đánh giá về vai trò của Thổ Nhĩ Kỳ: “Trong trường hợp này, Thổ Nhĩ Kỳ không tham gia vào các cuộc đàm phán và không gây áp lực lên bất kỳ bên nào, đó là lý do tại sao đây là một nơi tốt để gặp gỡ và thực hiện một số công việc có ý nghĩa”.
Cuộc đàm phán này không diễn ra một cách riêng lẻ mà là một phần trong chuỗi các cuộc gặp ngoại giao. Trước đó, đã có các cuộc thảo luận tại Riyadh, Saudi Arabia vào ngày 18-2, nơi đã đạt được thỏa thuận về việc khôi phục nhân viên đại sứ quán - một bước tiến quan trọng trong việc bình thường hóa quan hệ.
Theo nhà phân tích chính trị người Thổ Nhĩ Kỳ Engin Ozer, trọng tâm chính của các cuộc đàm phán không phải là chi tiết của các thỏa thuận giữa Mỹ và Nga liên quan đến cuộc xung đột Ukraine mà là các vấn đề liên quan đến lệnh trừng phạt.
“Phía Nga đang tìm cách dỡ bỏ ít nhất một phần lệnh trừng phạt, bao gồm lệnh cấm đi lại bằng đường hàng không đến châu Âu. Washington sẵn sàng nới lỏng một số lệnh trừng phạt ảnh hưởng trực tiếp đến cuộc sống thường ngày của người dân Nga. Ngược lại, châu Âu đã không cho thấy sự sẵn sàng cho các bước đi như vậy”, chuyên gia Ozer nhận định.
Đặc biệt, trong các cuộc đàm phán, mối quan hệ thương mại giữa Mỹ và Nga cũng được chú ý. Một phần lệnh trừng phạt dự kiến sẽ được dỡ bỏ, đáng chú ý là trong lĩnh vực ngân hàng. Khả năng Nga quay trở lại hệ thống thanh toán toàn cầu SWIFT đang được xem xét. Tuy nhiên, đối với lĩnh vực năng lượng, bao gồm cả thương mại dầu khí, các lệnh trừng phạt có khả năng vẫn được áp dụng.
Thổ Nhĩ Kỳ đã nổi lên như một bên trung gian quan trọng trong các cuộc đàm phán quốc tế gần đây. Nhà phân tích chính trị Tural Ismailov nhấn mạnh: “Không giống như một số quốc gia phương Tây, Thổ Nhĩ Kỳ không tiếp cận mối quan hệ Nga-Ukraine thông qua lăng kính đối đầu. Thay vào đó, họ tìm cách đào sâu đối thoại đa phương, một chiến lược đã củng cố uy tín của họ như một bên trung gian đáng tin cậy”.
Ảnh hưởng ngoại giao của Ankara đã tăng lên đáng kể kể từ khi nổ ra cuộc xung đột Nga-Ukraine. “Vào đầu cuộc chiến, Thổ Nhĩ Kỳ là một trong số ít quốc gia có khả năng đưa cả Nga và Ukraine vào bàn đàm phán. Những nỗ lực của họ trong việc làm trung gian cho thỏa thuận ngũ cốc đã chứng minh khả năng tạo điều kiện cho ngoại giao thực tế, có rủi ro cao”, chuyên gia Ismailov lưu ý.
“Thổ Nhĩ Kỳ đã chứng minh mình là một bên trung gian đáng tin cậy. Mặc dù con đường đi đến sự hạ nhiệt còn dài, nhưng những cuộc thảo luận này cho thấy một cái nhìn thoáng qua về chủ nghĩa thực dụng ngoại giao trong bối cảnh trật tự toàn cầu đang bị chia rẽ sâu sắc”, chuyên gia Ismailov nêu quan điểm.

Phản ứng của phương Tây và triển vọng

Không phải tất cả các đồng minh phương Tây đều hoan nghênh những động thái xích lại gần nhau giữa Mỹ và Nga. Một số đồng minh châu Âu coi các bước đi mà Mỹ đã thực hiện với Nga là dấu hiệu của sự nhượng bộ. Thủ tướng Anh Keir Starmer đã đến Mỹ để thuyết phục Tổng thống Donald Trump không vội vàng ký kết thỏa thuận hòa bình về Ukraine.
Tuy nhiên, Igor Kovalyov, Phó khoa Kinh tế Thế giới và Chính trị Thế giới tại Trường Kinh tế Cao cấp Moskva, chỉ ra rằng cơ hội thành công của Thủ tướng Starmer là rất mong manh vì trong cuộc bầu cử tổng thống Mỹ cuối năm ngoái, ông đã ủng hộ ứng cử viên đảng Dân chủ Kamala Harris.
Trong khi đó, Giáo sư Richard Bensel tại Đại học Cornell ở New York lưu ý rằng châu Âu có thể sẽ theo chính sách cải thiện quan hệ với Nga của Mỹ vì thực tế cho thấy châu Âu có xu hướng hưởng ứng hành động của chính quyền Mỹ. Đáng chú ý là Hungary và Serbia đã khá thân thiện với Nga, và các nước châu Âu này rất có thể sẽ thiết lập quan hệ gần gũi hơn với Moskva. Bên cạnh đó, Nga cũng đang có liên hệ chính trị với Slovakia.
Về vấn đề Ukraine, chuyên gia Ozer dự đoán có thể sẽ có một thỏa thuận ngừng bắn giữa Nga và Ukraine vào lễ Phục sinh (ngày 20/4). “Tất cả các chi tiết chính đã được thống nhất. Giai đoạn tiếp theo bao gồm các cuộc đàm phán về một hiệp ước hòa bình, nhưng không ai biết quá trình đó sẽ mất bao lâu”, ông Ozer nói.
Như vậy, các cuộc đàm phán tại Istanbul có thể chỉ là bước đầu tiên trong một quá trình lâu dài hướng tới việc bình thường hóa quan hệ giữa hai cường quốc. Sự xuất hiện của các kênh đối thoại mới và sự sẵn lòng của cả hai bên trong việc tìm kiếm giải pháp cho những vấn đề “mang tính hệ thống” là những dấu hiệu tích cực trong một mối quan hệ Nga - Mỹ vốn đã căng thẳng suốt nhiều năm qua.