Nghiệp đời của chàng thợ mộc

Một nhà nghiên cứu văn hoá dân gian từng nói với tôi “Nhắc đến làng Diềm người ta nghĩ ngay đến Quan họ hay những liền anh liền chị thực thụ thì mới chỉ nói đã thấm đẫm chất Quan họ, cũng như nghệ sỹ Xuân Tú mới nói đã thấy chất Tuồng...”. Có lẽ với nhiều người yêu nghệ thuật Tuồng thì Xuân Tú không có gì lạ bởi anh là gương mặt điển hình với nhiều vai diễn ấn tượng song tôi tìm gặp người nghệ sỹ ấy bởi ở anh ngoài nét diễn đã đạt đến độ “chín” còn lan toả một tình yêu đặc biệt với loại hình văn nghệ dân gian độc đáo.

Gặp Xuân Tú đời thường vẫn thật đậm chất nghệ sỹ dù rằng bây giờ với anh nghiệp diễn không còn là “nghề” theo đúng nghĩa nữa. Ngôi nhà ấm cúng của vợ chồng anh ở thôn Tam Lư, xã Đồng Nguyên (thị xã Từ Sơn) lưu giữ nhiều kỷ niệm trong suốt quãng đời hoạt động nghệ thuật, cũng chính ở nơi đó anh chia sẻ với chúng tôi tâm sự về bản thân, những vai diễn và có cả câu chuyện không tên. Nguyễn Xuân Tú được thừa hưởng chất Tuồng từ ông ngoại là cụ Ba Tuyên, kép Tuồng có tiếng của Tam Lư những năm 1970 trở về trước. Mặc dù không muốn con cháu có bất cứ ai theo nghiệp diễn bởi quan niệm đó là nghề bội bạc song cụ Ba Tuyên lại được cậu bé Tú khắc sâu trong trí nhớ từng lời ăn tiếng nói. Dường như với anh, cái nghiệp diễn đã là duyên trời định bởi Tú đến với nghệ thuật Tuồng hết sức tự nhiên, tình cờ bởi trúng tuyển vào Đoàn Tuồng Hà Bắc khi đã có nghề mộc làm kế sinh nhai. Sau này khi được đào tạo và thử sức ở nhiều vai diễn trong suốt 4 năm học tập tại trường Trung cấp Nghệ thuật sân khấu Việt Nam (nay là Đại học Sân khấu điện ảnh), Nguyễn Xuân Tú nghĩ mình sẽ gắn bó hết đời với nghệ thuật Tuồng. Chất giọng tốt cộng với lối diễn biểu cảm, sự ham học hỏi và say mê tập luyện đã làm nên một Xuân Tú đầy hấp dẫn của sân khấu Tuồng. 11 năm công tác tại Đoàn Tuồng Hà Bắc (từ 1981-1992) cùng với quãng thời gian hoạt động không chuyên sau này, người nghệ sỹ ấy đã ghi dấu ấn đặc biệt trong lòng người hâm mộ bởi những Đổng Kim Lân (vở Sơn Hậu), Năng Doanh (vở Triệu Đình Long cứu chúa), Tiết ứng Long (vở Thần nữ hiến linh kỳ), Kỳ Tâm (vở Ngự đệ Kim Hùng thọ hàm oan), Triệu Khuông Dẫn (vở Nữ tướng Đào Tam Xuân), Romeo (vở Romeo và Juliet), Lã Bố (vở Lã Bố hý Điêu Thuyền), Trần Mỹ (vở Thiếu phụ Nam Xương), vai con nghiện (vở Kẻ nô lệ), Sơn Lâm (vở Con trai của Sơn thần), Quan Khâm sai (vở Thần dược), Anh Hiếu (vở Tiếng đàn huyền diệu)...

“Giữa đường đứt gánh”, năm 1992 Đoàn Tuồng Hà Bắc giải thể, Nguyễn Xuân Tú trở về với nghề mộc ban đầu song chưa bao giờ anh thôi đau đáu với nghệ thuật Tuồng. 4 năm khăn gói ăn học bài bản, 11 năm đi diễn chuyên nghiệp với hàng chục vai thành công, bấy nhiêu đó chưa đủ cho niềm tiếc nuối của anh bởi từ sâu thẳm trái tim mình, anh biết mình đã “phải lòng” với Tuồng rồi. May thay, nghệ nhân Mạnh Dần (Đoàn Tuồng Tấn Bào) đã tìm đến anh cũng xuất phát từ chung một niềm say mê như thế. Những đoàn “Tuồng góp” cứ thế lớn mạnh lên, ở đâu mời thì diễn miễn là được thoả niềm đam mê dù có cọc cạch đạp chiếc xe Thống nhất đến 15, 20 cây số hay phải hy sinh cả mái tóc dài văn nghệ sỹ. Và nguồn cổ vũ, động viên lớn lao nhất chính là sự yêu mến của khán giả. Có thể nào quên đêm diễn ở Kim Bảng (xã Phù Khê, Từ Sơn) những khán giả lớn tuổi đã yêu cầu anh diễn lại bởi lâu lắm rồi mới lại được xem một vở hay thế. Cũng có rất nhiều người từ yêu tiếng hát, vai diễn của anh mà kết bạn, giao lưu. Với những vai diễn sau này anh đã đoạt hàng chục Huy chương Vàng tại các Liên hoan, Hội diễn toàn quốc và tỉnh. Anh cũng nhiều lần vinh dự được Nhà hát Tuồng Trung ương mời cộng tác biểu diễn ở các nước Pháp, Đức, Hà Lan, Bỉ, Thuỵ Sỹ, Singapore...

Nhiều năm trở lại đây, cùng với việc phối hợp cùng 15 đoàn Tuồng góp đi diễn khắp nơi, mỗi năm đến 100 buổi, chủ yếu là các tháng đầu xuân nhiều hội hè, nghệ sỹ Nguyễn Xuân Tú còn hướng dẫn, giúp đỡ, phối hợp dàn dựng một số trích đoạn mới. Giở cho tôi xem gia tài gần 20 cuốn kịch bản sân khấu, anh khoe: Đi diễn ở tỉnh nào tôi cũng cố gắng xin những kịch bản hay để về chuyển thể và dựng vở. Sẽ là những vở hoàn toàn mới đấy. Sẵn sàng truyền dạy vô điều kiện cho một đoàn Tuồng đồng ấu nếu có song tâm huyết đó của anh giờ vẫn chỉ là mơ ước, bởi việc thành lập và duy trì mô hình ấy sao mà khó thế. Dẫu vậy, buổi gặp gỡ với anh cho tôi thêm niềm lạc quan bởi biết rằng nghệ thuật Tuồng vẫn còn có những người tâm huyết như anh-Nguyễn Xuân Tú.

Bài, ảnh: Việt Hoa