người mẹ của Trạng nguyên và bài học về khuyến học

Thứ 3, 04/02/2025 | 19:03:00 [GMT +7] A A

Trạng nguyên Nguyễn Xuân Chính người Phù Chẩn thuộc Đông Ngàn, xứ Kinh Bắc xưa, nay là phường Phù Chẩn, thành phố Từ Sơn. Ông nổi tiếng không chỉ là một vị quan thanh liêm mà còn là một đại quan văn võ song toàn dưới triều Lê trung hưng.

Ông từng nhiều năm được triều đình giao trọng trách chăm lo việc thi cử. Với phẩm chất nghiêm túc, thẳng thắn, công bằng và thông tuệ, ông luôn được những cộng sự nể trọng và nhà vua yêu quý, tin dùng.
Xuất thân là một nho sĩ, nhưng Nguyễn Xuân Chính cũng rất giỏi về binh thư võ lược. Ông đã nhiều lần được Triều đình cử cầm quân lên bắc, xuống nam dẹp loạn giúp Triều đình ổn định tình hình, dân tình yên ổn. Với việc “thân chinh cưỡi voi dẹp cuộc bạo loạn trong Kinh thành năm Ất Dậu (1645), ông được thăng chức Tả thị lang Bộ binh”⁽¹⁾.

Nhà thờ Trạng nguyên Nguyễn Xuân Chính, Doi Sóc, Phù Chẩn (thành phố Từ Sơn).

Nói về Trạng nguyên Nguyễn Xuân Chính, người dân Phù Chẩn luôn nhắc đến một người có tác động sâu sắc, quyết định đến cuộc đời và sự nghiệp của ông đó là người mẹ của ông, bà Từ Huệ. Người dân nơi đây thường ca ngợi bà là một người nhân đức, rộng lòng bao dung và giỏi dạy con nên người. Những việc bà làm cho con mình từ tuổi ấu thơ cho đến khi trở thành Trạng nguyên có thể cho người làm khuyến học ngày nay những bài học quý.
Trước hết, người làm khuyến học phải là một tấm gương về lẽ sống làm người.
Sống cạnh người vốn ác nghiệp, nhưng khi họ gặp cảnh cơ hàn, bà Từ Huệ vẫn sẵn lòng giúp đỡ; Có khi khách của chồng đến chơi nhà ở nhiều ngày, bà vẫn luôn tận tình, chu đáo, dù gia cảnh cũng còn nhiều thiếu thốn. Lại có chuyện, một lần đi làm ruộng về, thấy người đi đường đánh rơi một cái hộp trong có một đĩnh bạc (50 lạng). Bà nhặt được rồi gắng chạy đuổi theo để trả. Người khách tạ ơn và nhận lại đĩnh bạc không thiếu một phân⁽²⁾. Coi trọng sự học nên bà luôn tôn kính thầy-các ông đồ trong vùng, quý trọng học trò và luôn hướng cho con mình giữ con đường học tập.
Thứ hai, phải có mục đích rõ ràng và kiên định thực hiện.
Trong lòng bà luôn một niềm khao khát con mình sẽ học hành tấn tới và vươn lên. Vì thế, dù con còn nhỏ, bà vẫn luôn nhắc cho con về hình ảnh một gia đình nho học, một người cha là Hương cống được mọi người yêu mến và quý trọng. Không chỉ định hướng, bà còn hết sức coi trọng những điều kiện đảm bảo cho con học tập. Đã nhiều lần bà phải chuyển nhà, dù mỗi lần chuyển là một lần thêm khó khăn. Có lần chuyển do nhà quá gần chợ, không đủ yên tĩnh cho con học và vài lần chuyển khác là để cho gần trường, gần thầy dạy tốt.
Thứ ba, quá trình nuôi dạy con ăn học để có thành tựu là quá trình lâu dài, gian khó, dù hoàn cảnh nào cũng phải hết lòng, hết sức quan tâm, chăm lo đến sự học.
Khi con trai bà mới 3 tuổi thì chồng bà mất. Từ đó gia đình vốn túng thiếu càng túng thiếu, khó khăn hơn. Dầu vậy, bà vẫn ngày đêm gắng sức làm lụng. Vừa làm ruộng, vừa chợ búa, chạy vạy kiếm tiền, có những lần phải bán cả cày, cả ruộng để tìm thầy và nuôi con ăn học.
Bà Từ Huệ còn là một “người cha” nghiêm khắc với con. Mặc dầu Nguyễn Xuân Chính đã đỗ kỳ thi hương và trúng tam trường lần đầu từ năm 13 tuổi, nhưng việc động viên và quản lý con học lên nữa trong bà vẫn không lơi lỏng. Khi con lấy vợ, “do quá quấn quýt vợ, sao nhãng hẳn việc học hành”⁽³⁾, sau nhiều lần khuyên can không chuyển, bà đã rất giận, đem đốt sách vở của con và mắng, ham mê sắc dục mà không chịu học, đã như thế thì học làm gì! Ngọn lửa giận dữ ấy của người mẹ đã làm cho Nguyễn Xuân Chính bừng tỉnh. Ông đã rời nhà và đi tìm thầy học tiếp. Để rồi, đến Khoa thi năm Dương Hòa thứ 3 (1637) triều đình nhà Lê và người dân xứ Kinh Bắc được chào đón người đỗ đầu - Trạng nguyên Nguyễn Xuân Chính.