Người thăng hoa vẻ đẹp trang phục Quan họ

Ông đến với nghề cắt may như một duyên nợ với Quan  họ, với trang phục Quan họ, ông là Lê Duy Thu-cựu trưởng Đoàn dân ca Quan họ. Dù đã về nghỉ hưu ở Ninh Xá (TP Bắc Ninh) nhưng ông vẫn thiết tha, tâm huyết tìm hiểu về lề lối phục trang Quan họ.

Sau một thời gian nghiên cứu và cách tân, năm 2003, người thợ may già này đã được công nhận là người có công lớn trong việc cách tân trang phục Quan họ, tôn vinh vẻ đẹp cho các liền anh, liền chị. Nay, “người xe chỉ, luồn kim” năm xưa đã ngoài 70 tuổi, chân chậm, mắt mờ nhưng hàng ngày vẫn khéo léo, thành thục với cây kim, cái kéo, tạo nên những chiếc yếm thắm, bộ áo tứ thân, khăn mỏ quạ thật duyên dáng, ấn tượng.

Những năm làm Trưởng đoàn dân ca Quan họ, ông Thu thường khá kỹ tính và cầu kỳ trong cách chuẩn bị phục trang của diễn viên trước khi biểu diễn. Sự cầu kỳ ấy được minh chứng bằng việc ông đã nhiều lần cất công trực tiếp đưa diễn viên của mình sang tận Hà Nội để may trang phục. Thế nhưng khi nhìn các liền anh, liền chị biểu diễn trên sân khấu trong những bộ áo mớ ba mớ bảy, ông Thu vẫn cảm thấy không ưng ý. Bởi nó chưa thật đẹp, không làm toát lên vẻ đẹp lịch lãm, đoan trang của liền anh, liền chị Quan họ mà còn dễ khiến người ta nhầm lẫn với trang phục của những môn nghệ thuật khác. Xuất phát từ cảm nhận đó, khi về nghỉ hưu, ông Thu đã đi khắp vùng, tìm gặp những bậc cao niên còn giữ áo mớ ba mớ bảy truyền thống để xin hoặc mượn về rồi nhờ hoạ sỹ vẽ lại. Trên cơ sở những mẫu đó, sau một thời gian nghiên cứu và cải tiến, năm 1997, ông Thu đã cho ra mắt bộ trang phục Quan họ với một số điểm cách tân cơ bản.

Với trang phục liền chị, ông đã biến chiếc áo mớ ba mớ bảy “bùng nhùng” dày cộm, không eo thành áo hai lớp, chít eo: lớp trong bằng vải silk nhung đỏ, lớp ngoài là lụa the đen hoặc màu tím than. Hai màu tương phản này kết hợp lồng vào nhau sẽ trở thành màu cánh gián, màu này tạo vẻ đẹp dịu dàng, đằm thắm, e ấp của các liền chị. Tiếp đến, ông sáng tạo miếng lá lật màu xanh ở trước ngực thay cho lớp áo giữa, vừa khiến người nhìn cảm giác như áo vẫn đủ 3 lớp vừa giúp trang trí, làm toát lên vẻ lãng mạn của chiếc yếm đào. Đây cũng là một điểm cách điệu đặc trưng, riêng có của trang phục Quan họ. Điểm cách tân thứ 3 là sửa chiếc khăn vấn thành kiểu nửa trước cao to, nửa sau thấp và nhỏ dần để khi chít khăn mỏ quạ không bị gãy góc, tôn được vẻ đẹp của gương mặt người phụ nữ. Điểm cách tân cuối cùng là chiếc yếm đào, ông Thu đã khoét cổ tròn để chiếc yếm ôm khít lấy “cổ trắng ngần”. Đối với trang phục của liền anh thì có phần đơn giản, gọn nhẹ hơn nhưng vẫn được ông Thu chú ý, cách tân. Ông xử lý chiếc khăn xếp thành 6 vòng, 7 nếp gấp với khoảng cách các nếp gấp cân đối để khi đội gương mặt các liền anh sẽ lộ vẻ tao nhã và thanh tú.

Bộ trang phục Quan họ hiện nay do ông Thu cách tân tuy không phải là truyền thống nhưng có thể được coi là trang phục Quan họ đạt đến trình độ thẩm mỹ cao. Và chính ông Thu là người đã phổ biến kiểu may trang phục Quan họ cho nhiều thợ may khác. Một anh hai ở CLB Quan họ làng Đào Xá, cũng là người khá cẩn trọng và kỹ tính trong việc chuẩn bị trang phục trước khi đi “chơi Quan họ” kể rằng: “Lúc mới thành lập, các thành viên trong CLB của chúng tôi chưa biết nên mỗi người may trang phục một nơi nhưng chỉ những bộ phục trang được bàn tay ông Thu trực tiếp cắt may mới thật sự tinh tế, sang trọng. Vì thế, những bộ trang phục sau đó chúng tôi chỉ tin tưởng duy nhất ở cửa hiệu của ông Thu”.

 Nhiều người băn khoăn rằng, liệu với sự cải tiến như thế, trang phục Quan họ có được gọi là “trang phục Quan họ cách tân” giống như đã từng có “áo dài cách tân” trong xu hướng thời trang hiện đại hay không? Bày tỏ với người thợ may già và được ông chia sẻ: Với kiểu may như hiện nay không thể gọi là trang phục Quan họ cách tân được. Bởi, sự cách tân đó không phải vô lối, nó hoàn toàn dựa trên cơ sở từ trang phục truyền thống, tạo được cái riêng có của trang phục Quan họ. Không những thế nó còn tôn thêm vẻ lịch lãm, đoan trang của người Kinh Bắc. Hiện đại mà vẫn truyền thống, truyền thống mà không lạc hậu.

Gần đây, có một vài liền chị mặc áo tứ thân, đầu đội khăn vấn đỏ nhưng lại thiếu mất khăn mỏ quạ hoặc mặc những chiếc áo được chắp nối bằng nhiều mảnh, màu sắc loè loẹt, sặc sỡ và coi đó là sự đổi mới, cách tân nhưng thiếu thẩm mỹ. Nhìn những liền chị trong trang phục ấy có người đã nhầm tưởng là những Thị Mầu đang hát chèo. Sự nhầm tưởng ấy hoàn toàn dễ hiểu, bởi phải là những người hết lòng yêu mến văn hoá Quan họ và rất mực tinh tế, thật sự tiếc thương cho chiếc yếm thắm mặn mà, cái khăn mỏ quạ duyên dáng, màu cánh gián nền nã, đoan trang và độc đáo trong bộ phục trang của người Quan họ thì mới phiền lòng, xót xa như thế. Hy vọng, rồi đây sẽ không còn những sự “phá cách” làm biến dạng trang phục đã được coi là chuẩn mực để cái riêng có, độc đáo trong trang phục Quan họ cũng như công lao cách tân của người thợ may già được gìn giữ mãi mãi.

 Bài, ảnh: Nguyễn Hoa

Lớp BT 23C-Trường CĐ Truyền hình