Nhà giáo Đỗ Thành Ý với câu chuyện đi B

Dịp 30-4, tôi đến thăm nhà giáo Đỗ Thành Ý, 83 tuổi. Ở lần gặp này, tôi trò chuyện với ông không phải trên cương vị nguyên Hiệu trưởng Trường cấp III Hàn Thuyên nổi tiếng mà là một cựu chiến binh Đỗ Thành Ý, Trưởng ban liên lạc các nhà giáo đi B tỉnh Bắc Ninh. Trong câu chuyện, tôi thấy mắt ông nhiều lần rưng rưng khi hồi tưởng những kỷ niệm thời chiến, về cái thời xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước…

Nhà giáo Đỗ Thành Ý (trái) trong buổi nói chuyện chuyên đề kỷ niệm 78 năm Ngày thành lập Quân đội Nhân dân Việt Nam tại Trường THPT Hàn Thuyên.

Nhà giáo Đỗ Thành Ý trải lòng, hàng năm, cứ đến dịp 30-4, ông lại trầm tư, sống lại kỷ niệm những năm kháng chiến. Tôi nhìn bàn tay đồi mồi của ông run run trân trọng, nâng niu những kỷ vật một thời, đó là tấm ảnh ông cùng đồng đội vượt Trường Sơn năm 1972, đó là tấm thẻ căn cước của mặt trận dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam, là tấm thẻ Ủy ban Quân quản thành phố Sài Gòn - Gia Định hay tấm hình chụp chung với liệt sĩ Vũ Tường Minh, giáo viên Ngữ văn trường cấp III Hàn Thuyên, hy sinh tại biên giới Việt - Miên… Những cảm giác buồn vui cứ lẫn lộn đan xen trong ngày giải phóng. Hành quân qua dãy Trường Sơn trùng điệp hơn 2 nghìn cây số, ông mấy lần chết hụt. Nhưng thật hạnh phúc, ngày 30-4-1975, ông có mặt tại Sài Gòn!
Ông nhớ lại, sáng 30-4-1975, ông cùng đồng đội lái chiếc xe giải phóng loại không mui của Trung Quốc từ Trung ương Cục miền Nam ở rừng núi Tây Ninh tiến về Sài Gòn và tham gia Ủy ban Quân quản thành phố. Vì là cử nhân Đại học, ông được phân công tiếp quản tòa đại sứ Đại Hàn, Bộ kỹ nghệ thương mại, Bộ giáo dục thanh niên, đầu tháng 5 lại được bổ sung tiếp quản khu kỹ nghệ Biên Hòa…
Nhà giáo Đỗ Thành Ý thừa nhận, hơn 80 năm cuộc đời, trải nghiệm đáng nhớ, đáng tự hào nhất vẫn là những ngày trong quân ngũ, trong làn mưa bom bão đạn để khát khao được sống, cống hết và khát khao được chết cho quê hương.
Quả vậy, câu chuyện nhập ngũ của nhà giáo Đỗ Thành Ý là biểu tượng cho lẽ sống cao đẹp một thời của hàng triệu thanh niên Việt Nam yêu nước.
Cuối tháng 10-1972, Ty Giáo dục Hà Bắc có công văn gửi trường cấp III Hàn Thuyên yêu cầu cử 1 giáo viên chi viện chiến trường miền Nam. Thầy Đỗ Thành Ý khi đó là giáo viên Vật lý đã gặp cô Hiệu trưởng Vũ Vinh Hương xin nhập ngũ, công việc diễn ra khẩn trương. Thầy giáo gốc thị xã Bắc Ninh để lại hậu phương mẹ già 70 tuổi, vợ trẻ và cậu con trai mới lọt lòng. Vợ thầy Ý khi ấy đang là sinh viên năm thứ 2 trường Đại học Y Hà Nội. Thầy chỉ kịp đặt tên con trai mới sinh là Đỗ Quyết Thắng với niềm tin mãnh liệt rằng thầy sẽ chiến thắng trở về.
Đáng nói, thầy Ý khi ấy không thuộc diện phải đi B vì thầy là con trai duy nhất trong gia đình, cha mất sớm, đúng ra thầy phải ở nhà phụng dưỡng mẹ già và chăm sóc vợ con. Tự nhận thấy mình bất hiếu với mẹ, thầy đã chắp tay lạy mẹ trước khi lên đường, cầu mong mẹ thứ lỗi, hai mẹ con ôm nhau khóc.
Từ đây, cuộc đời thanh niên Đỗ Thành Ý chuyển sang bước ngoặt mới, từ cuộc đời một nhà giáo sang cuộc đời một chiến sỹ, đó là những tháng ngày hành quân vất vả xuyên đại ngàn Trường Sơn, ông viết trong nhật ký:
Hành quân rồi lại hành quân/Vác ngang nặng nhọc xả thân dãi dầu/Đèo cao vực thẳm suối sâu/Đôi chân có mỏi lấy đầu mà đi…
Hành trang vào Nam của thầy Đỗ Thành Ý, ngoài kiến thức và ý chí, ông thuộc lòng ca khúc Tự nguyện của nhạc sĩ Trương Quốc Khánh, sáng tác năm 1970 với những dòng tâm đắc: Nếu là chim, tôi sẽ là loài bồ câu trắng/Nếu là hoa, tôi sẽ là một đóa hướng dương/Nếu là mây, tôi sẽ là một vầng mây ấm/Là người, tôi xin chết cho quê hương… Xác định mỗi người chỉ sống có một lần nên phải sống sao cho ra sống để mai này không phải xót xa, ân hận, thầy giáo Đỗ Thành Ý cùng đồng đội hăng hái xung phong ra mặt trận, mặc mưa bom bão đạn của quân thù, ông viết: Mưa bom bão đạn sợ gì/Xông lên phía trước tiếc chi thân mình/Khát vọng hai chữ quang vinh/Tuổi xuân đâu sá hy sinh sống còn… Ra mặt trận, thầy giáo Đỗ Thành Ý cũng như triệu triệu thanh niên yêu nước thời ấy hăng hái, sẵn sàng và khao khát được chết cho quê hương vì đó là những cái chết quang vinh, những cái chết để ươm mầm cho sự sống của quê hương bất diệt.
Như nhiều đồng đội, đời lính của thầy Đỗ Thành Ý gian truân nhưng cũng có nhiều khoảnh khắc rất thăng hoa, ông cảm nhận: Có những đêm chênh vênh trên đỉnh núi/Tưởng với tay là hái vội được chùm sao/Rồi những đêm sâu canh cánh chiến hào/Nằm mật phục lòng nao nao hồi hộp/Nghe đồng đội thì thầm bên ánh chớp/Những lúc thế này thương vợ lắm mày ơi…
Chính vì sẵn sàng và khát khao được chết cho quê hương nên cứ mỗi lần, chuẩn bị bước vào trận đánh lớn là nỗi nhớ nhà, nhớ mẹ, nhớ vợ, nhớ con lại trào dâng, lại da diết trong lòng người thầy giáo tài hoa và lãng tử Đỗ Thành Ý. Ông cảm thấy có lỗi với người thân nhất là mẹ già đang cần người phụng dưỡng.

Ngày ấy, gia đình thầy Ý ở số 195 phố Tiền An, khi bức thư thơ chuyển đúng địa chỉ, người mẹ đọc một mạch rồi chạy vù ra phố đọc cho tất cả mọi người cùng nghe. Đọc xong bà còn phấn khích: Thế là thằng Ý nhà tôi vẫn còn sống!
Đất nước thống nhất, năm 1976, chiến binh Đỗ Thành Ý xuất ngũ rồi trở lại trường cấp III Hàn Thuyên dạy học 1 năm thì được bổ nhiệm Hiệu phó, rồi làm Hiệu trưởng một mạch từ 1981 đến khi nghỉ hưu (năm 2000). Từ năm 2000 đến năm 2022, ông là Hiệu trưởng Trường THPT Nguyễn Du, trường THPT ngoài công lập thành công nhất tại Bắc Ninh mà người dân vẫn gọi là “Trường ông Ý”.
Ở tuổi 83, sức khỏe giảm sút vì vừa trải qua trận ốm nặng hồi cuối năm 2022, nhưng trí nhớ của vị Hiệu trưởng, cựu binh Đỗ Thành Ý vẫn rất tuyệt vời. Trong những ngày đất nước rợp cờ hoa chào mừng ngày chiến thắng 30-4, hãy cùng bày tỏ tấm lòng tri ân với những người đã hy sinh và sẵn sàng hy sinh thân mình vì nền độc lập tự do của dân tộc, trong đó có người thầy giáo cựu chiến binh đáng kính Đỗ Thành Ý…