Nhiều thách thức trong nâng cao chất lượng dân số

Theo dự báo của Tổng cục Thống kê năm 2016, thời kỳ cơ cấu “dân số vàng” của Việt Nam sẽ kéo dài đến khoảng năm 2041, mang lại nhiều cơ hội nhờ dồi dào số dân trong độ tuổi lao động, song cũng là thách thức khi quá trình già hóa dân số đang diễn ra.

Chất lượng dân số phản ánh chất lượng đời sống của người dân trên các lĩnh vực: Kinh tế, giáo dục, y tế... Theo số liệu điều tra về tuổi thọ trung bình của người dân Bắc Ninh từ năm 2015 đến năm 2021 cho thấy, tuổi thọ trung bình trong giai đoạn này tăng nhẹ, ít biến động trong khoảng từ 74,1 đến 74,4 tuổi. Trong đó, nam giới đạt tuổi thọ trung bình từ 71,5 tuổi đến 71,9 tuổi,  nữ giới có tuổi thọ trung bình trong khoảng 76,7 tuổi đến 77,1 tuổi. So với tuổi thọ trung bình của người dân cả nước (tuổi thọ trung bình của dân số cả nước năm 2020 là 73,7 tuổi), tuổi thọ trung bình của người dân tại tỉnh Bắc Ninh có xu hướng cao hơn.
Tuổi thọ trung bình được cho là một trong những minh chứng tốt nhất phản ánh chất lượng y tế tại địa phương. Những năm qua, hệ thống y tế của tỉnh có sự gia tăng nhanh cả về số lượng và chất lượng. Số lượng cơ sở y tế giai đoạn từ 2011-2020 có xu hướng tăng từ 153 lên 180. Theo đó, số lượng giường bệnh cũng gia tăng từ 2.566 giường (2011) lên 4.498 giường (2020). Sức khỏe người dân được chăm sóc toàn diện hơn, chất lượng khám, chữa bệnh tốt hơn là yếu tố góp phần làm gia tăng tuổi thọ trung bình của người dân.
Có thể nói, Nghị quyết 21-NQ/TW ngày 25-10-2017 tại Hội nghị lần thứ 6 Ban Chấp hành T.Ư Đảng khóa XII về công tác dân số trong tình hình mới với việc chuyển trọng tâm trong chính sách dân số từ “Dân số - Kế hoạch hóa gia đình” sang “Dân số và Phát triển” đánh dấu giai đoạn mới của chính sách dân số ở Việt Nam. Thành công của chính sách Dân số - Kế hoạch hóa gia đình nhiều năm trước đây đã hạn chế được bùng nổ dân số, góp phần hình thành cơ cấu dân số “vàng” và nâng cao chất lượng dân số… Tác động tích cực đến sự phát triển kinh tế, xã hội và bảo vệ tài nguyên, môi trường. Việc chuyển trọng tâm chính sách dân số, từ kế hoạch hóa gia đình sang dân số và phát triển nhằm giải quyết toàn diện các vấn đề dân số cả về quy mô, cơ cấu, phân bổ và nâng cao chất lượng dân số phù hợp với tình hình mới như: Duy trì mức sinh thay thế; giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh; tận dụng cơ cấu dân số vàng; thích ứng với quá trình già hóa dân số; điều chỉnh phân bổ dân số hợp lý; nâng cao chất lượng dân số.

Người cao tuổi sống vui, khỏe là tiền đề tiến tới già hóa dân số theo hướng tích cực.

Tuy nhiên, công tác Dân số trong cả nước nói chung, tỉnh Bắc Ninh nói riêng trong tình hình hiện nay đang phải đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức. Năm 2023, Bắc Ninh vượt chỉ tiêu kế hoạch về: Tỷ lệ bà mẹ mang thai được sàng lọc trước sinh theo số liệu thống kê tại cộng đồng (đạt 88,7%); tỷ lệ trẻ sơ sinh được sàng lọc theo số liệu thống kê tại cộng đồng (đạt 86,1%); tỷ lệ người cao tuổi được khám sức khoẻ định kỳ ít nhất 1 lần/năm (đạt 82,2%); tỷ lệ nam, nữ thanh niên được tư vấn, khám sức khoẻ tiền hôn nhân (đạt 44,1%), song không đạt một số chỉ tiêu, trong đó có tỷ lệ sinh con lần 3 trở lên và tỷ số giới tính khi sinh còn ở mức cao. Tỷ số giới tính khi sinh tại Bắc Ninh năm 2023 là 122,8 trẻ trai/100 trẻ gái, tăng 2,1 điểm % so với năm 2022, không đạt chỉ tiêu kế hoạch năm (114,0 trẻ trai/100 trẻ gái).  
Những khó khăn, thách thức mà công tác Dân số phải đối mặt được phân tích bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân. Người dân từ các địa phương khác đến lao động, làm việc tại các khu, cụm công nghiệp tập trung trên địa bàn tỉnh thường xuyên biến động, do đó việc rà soát, quản lý, theo dõi, cập nhật thông tin dữ liệu dân cư chuyên ngành, cũng như việc tiếp cận, tư vấn, cung cấp dịch vụ kế hoạch hóa gia đình gặp khó khăn. Cán bộ chuyên trách dân số cấp xã chưa được tuyển dụng thành viên chức, trong khi mạng lưới cộng tác viên dân số tại thôn, khu phố mỏng, phụ trách địa bàn đông dân cư, kiêm nhiệm nhiều nhiệm vụ khác gây khó khăn cho việc nắm bắt thông tin biến động dân số. Nhiều cộng tác viên dân số xin nghỉ việc do phụ trách địa bàn rộng, đông dân cư, phụ cấp ít, kiêm nhiệm nhiều công việc (nhiều thôn, khu phố 1 cộng tác viên phụ trách trên 4.000 nhân khẩu). Kiểm soát việc lựa chọn giới tính thai nhi còn khó khăn là một trong những nguyên nhân dẫn đến tỷ lệ mất cân bằng giới tính khi sinh cao…
Nâng cao chất lượng dân số sẽ tạo nền tảng cho sự phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao góp phần phát triển nhanh, bền vững của mỗi địa phương. Có nhiều yếu tố có tác động đến chất lượng dân số, trong đó phải kể đến hệ thống y tế (bao gồm: Hệ thống y tế nâng cao sức khỏe, tuổi thọ người cao tuổi, vấn đề chăm sóc sức khỏe sinh sản, chăm sóc sức khỏe toàn bộ người dân), chất lượng giáo dục, kinh tế, môi trường sống, hệ thống an sinh xã hội… Tập trung củng cố và phát triển toàn diện các lĩnh vực này là điều kiện thuận lợi để chất lượng dân số ngày càng được nâng cao, từ đó phục vụ tốt hơn nữa công tác xây dựng và phát triển quê hương ngày càng giàu mạnh, văn minh.