Những công trình tín ngưỡng thờ các vua và hoàng tộc nhà Lý

Toàn cảnh mặt trước Đền Đô.

Vùng Cổ Pháp xưa, nay là thành phố Từ Sơn - quê hương nhà Lý là nơi tập trung nhiều công trình tín ngưỡng thờ các vua và hoàng tộc nhà Lý. Phường Đình Bảng có đền Đô thờ 8 vị vua triều Lý; đền Rồng thờ Lý Chiêu Hoàng; Thọ lăng Thiên Đức (tứ Sơn lăng cấm địa) - nơi an táng các vua và hoàng tộc nhà Lý; chùa Cổ Pháp thờ Thánh mẫu Phạm Thị; chùa Kim Đài (tức chùa Quỳnh Lâm) thờ Thánh mẫu Phạm Thị và Thiền sư Khánh Văn. Ở phường Tân Hồng có đình Dương Lôi thờ 8 vị vua nhà Lý; đền thờ Thánh mẫu Phạm Thị; di tích lăng mộ Thánh phụ, Thánh mẫu của bà Phạm Thị ở khu Rừng Miễu.
Ở Tam Sơn, trong chùa Tam Sơn có Am Hoa Viên thờ các công chúa nhà Lý. Ở làng Vĩnh Phú (xã Phật Tích, Tiên Du) có đền thờ Nguyên Phi Ỷ Lan. Ngoài ra, nhiều đình, chùa ở huyện Tiên Du và thành phố Bắc Ninh thờ Nguyên Phi Ỷ Lan, vua Lý Thánh Tông, vua Lý Nhân Tông. Chùa Tiêu Sơn (Tương Giang) thờ Thiền sư Vạn Hạnh.
Hầu hết các công trình tín ngưỡng trên được xây dựng vào thời Lý và thường xuyên được bảo tồn, tu bổ hoặc sửa dựng lại vào các triều đại sau. Tiêu biểu là khu di tích đền Đô - Thái miếu nhà Lý được xây dựng sau khi Lý Thái Tổ lên ngôi với quy mô to lớn gồm nhiều công trình được xây cất công phu. Qua thời gian, đến đầu thế kỷ XVII vào thời Lê, ngôi đền được nhà vua sửa dựng lại với quy mô to lớn, hằng năm sai quan bộ Lễ về làm chủ tế các vua Lý với quy mô quốc lễ.
Ở làng Tam Tảo (xã Phú Lâm, huyện Tiên Du) có đình, đền thờ ông bà Trần Quý - Phương Dung có công cưu mang, nuôi dưỡng, giúp Lý Công Uẩn thoát khỏi sự truy đuổi của quan quân nhà Lê. Sau khi lên ngôi, vua Lý Thái Tổ nhớ ơn đã cho lập đền thờ ông bà tại quê hương Tam Tảo. Ngôi đền này cũng được triều đình phong kiến xếp vào vị trí quốc lễ.
Cùng với hệ thống các di tích tiêu biểu, nhân dân các địa phương thuộc Đình Bảng, Dương Lôi, Tam Tảo, Hồi Quan, núi Tiêu Sơn - chùa Tiêu Sơn, núi Tam Sơn - chùa Tam Sơn... vẫn lưu giữ những bài sấm của các thiền sư, truyền kể cho thế hệ sau những câu chuyện về cuộc đời bà Phạm Thị, về tuổi ấu thơ Lý Công Uẩn được các thiền sư Khánh Văn, Vạn Hạnh cưu mang, nuôi dạy và giúp ông lên ngôi... Đó là những câu chuyện, di sản văn hóa phi vật thể về các vua và hoàng tộc nhà Lý, về những người có công trong việc giúp vua Lý Công Uẩn lên ngôi, thiết lập vương triều Lý mà nhân dân vùng Cổ Pháp lưu giữ và truyền tụng.

    Thuận Thảo
(Theo Di sản văn hóa thời Lý ở Bắc Ninh)