Phòng ngừa thất thoát trong đầu tư xây dựng giai đoạn hiện nay

Trong xây dựng cơ bản, mỗi dự án nếu không được quản lý tốt đều có thể thất thoát, lãng phí, nhất là những công trình có quy mô lớn, thời gian đầu tư kéo dài. Kết quả thanh tra, kiểm tra những năm gần đây, cho thấy các hiện tượng thất thoát, lãng phí ngày càng có nhiều diễn biến phức tạp từ khâu lập dự án, khảo sát, thiết kế, thi công, giám sát chất lượng...

 Lĩnh vực đầu tư xây dựng (ĐTXD) giai đoạn hiện nay được chú trọng phát triển mạnh cả về số lượng, quy mô và giá trị đầu tư. Vấn đề phòng ngừa và đấu tranh chống tham nhũng, thất thoát, lãng phí trong lĩnh vực này đang đặt ra với yêu cầu cấp bách, cần nghiên cứu, thực thi một số giải pháp cơ bản sau:

Một là, Nhà nước cần có những chính sách quản lý chặt chẽ hơn nữa trong lĩnh vực ĐTXD. Từ khi Luật Xây dựng có hiệu lực (1-7-2004) đến nay, Chính phủ đã có nhiều Nghị định về quản lý quy hoạch, quản lý dự án, quản lý chất lượng công trình xây dựng (QLCLCTXD)... các Bộ cũng ban hành hàng loạt các Thông tư hướng dẫn thực hiện một cách đồng bộ những quy định đó, nhưng trên thực tế vẫn còn có những kẽ hở nhất định có thể lợi dụng để làm thất thoát, lãng phí hoặc tham ô. Ví dụ, về quản lý giá xây dựng hiện nay chủ đầu tư phê duyệt dự toán, người quyết định đầu tư duyệt giá gói thầu trong khi không có cơ quan chuyên môn của Nhà nước thẩm định như trước kia dễ dẫn đến sự thông đồng từ khâu thiết kế lập, duyệt dự toán. Vì thế có giảm giá khi đấu thầu chăng nữa cũng chỉ là “thành tích ảo” do đó Nhà nước cần rà soát để kịp thời ban hành chế độ, chính sách sát với thực tế, nhằm ngăn ngừa các hành vi vi phạm.

Hai là, cần công khai minh bạch trong việc thực hiện các thủ tục đầu tư xây dựng. Trong những năm gần đây, việc thực hiện cơ chế một cửa trong việc thẩm định, phê duyệt dự án; thẩm định, phê duyệt thiết kế - dự toán; cấp phép xây dựng... cũng đã tạo thuận lợi cho các chủ đầu tư rút ngắn được thời gian, tránh phiền hà trong việc chuẩn bị ĐTXD công trình. Tuy nhiên, về chủ trương đầu tư, quyết định đầu tư hầu như chỉ do người đứng đầu ở một số cơ quan quản lý quyết định. Do ý chí chủ quan mà một số dự án có quy mô vượt quá nhu cầu sử dụng, gây lãng phí không nhỏ. Vì thế việc công khai minh bạch cũng cần phải được thực hiện rộng rãi ngay trong giai đoạn đưa ra chủ trương đầu tư, quyết định đầu tư và thực hiện nghiêm túc các quy định trong tư vấn khảo sát, thiết kế, thẩm định và tổ chức thi công, giám sát thi công và cuối cùng là việc thẩm tra, phê duyệt quyết toán.

Ba là, cần kiện toàn đội ngũ cán bộ công chức quản lý ngành Xây dựng có đủ năng lực và thực sự liêm, chính. Thực trạng nhiều cán bộ công chức trong các cơ quan quản lý Nhà nước về xây dựng tại địa phương còn yếu về năng lực chuyên môn nghiệp vụ; nhất là ở cấp huyện, cấp xã. Theo phân công phân cấp quản lý ĐTXD công trình xây dựng hiện nay giao quyền cho cấp xã phê duyệt các dự án có tổng mức đầu tư đến dưới 1 tỷ đồng, cấp huyện đến dưới 5 tỷ đồng, để thẩm định được sự cần thiết phải đầu tư, xác định quy mô dự án, kiểm soát được các giải pháp kiến trúc, kết cấu của công trình thì đòi hỏi người cán bộ phải có chuyện môn nghiệp vụ theo quy định của pháp luật; mặt khác cần có đạo đức nghề nghiệp, chí công vô tư.

Bốn là, cần kiện toàn từng bước các Ban Quản lý dự án công trình xây dựng (QLDACTXD) của các ngành, các huyện, thành phố. Thực trạng cán bộ các Ban QLDACTXD các huyện còn yếu và và thiếu. Qua kiểm tra thấy rằng hầu hết cán bộ chuyên môn của nhiều Ban QLDACTXD chỉ có trình độ trung cấp, rất ít người có trình độ đại học, thậm chí số năm kinh nghiệm còn ít cho nên chưa đủ tiêu chuẩn để được cấp Chứng chỉ giám sát thi công xây dựng. Có những cán bộ trong một thời điểm đã thực hiện giám sát ở 2 - 3 công trình, như vậy không đủ điều kiện giám sát thường xuyên. Những yếu tố đó khiến cho các nhà thầu lợi dụng khe hở để rút bớt vật liệu, giảm chất lượng, giảm giá trị, tiền đề cho sự thất thoát, tham ô. Chính vì thế cơ quan chủ quản của các Ban QLDACTXD cần có biện pháp bổ sung cán bộ, có kế họach đào tạo bồi dưỡng số cán bộ hiện có để trong một hai năm tới các Ban QLDAXD cấp huyện và ngành có đủ điều kiện, năng lực đáp ứng nhiệm vụ của từng địa phương, của ngành.

Năm là, trong khâu thanh quyết toán vốn hiện nay còn nhiều bất cập, cần được chấn chỉnh. Có những công trình đã hoàn thành vài ba năm nhưng chưa được thanh quyết toán, một phần do chủ đầu tư và nhà thầu lập hồ sơ hoàn công chậm, một phần do Nhà nước chưa có đủ vốn để thanh toán. Trong khi các nhà thầu luôn phải vay với lãi suất không thấp, cộng với tình trạng trượt giá liên tục, đặc biệt là trong thời điểm hiện nay giá một số vật liệu chính tăng cao và quá nhanh. Đây là yếu tố tác động đáng được chú ý khiến cho các nhà thầu cố tìm mọi cách để “rút ruột” công trình nhằm bù đắp một phần chi phí đó. Chính vì thế, các cấp cần chỉ đạo các cơ quan chuyên môn quản lý vốn đầu tư xây dựng có biện pháp tập trung vốn đầu tư, tránh dàn trải, chặt chẽ nhưng thông thoáng trong các khâu thực hiện kế hoạch vốn và thanh toán vốn nhằm hạn chế các rủi ro cho nhà thầu, đồng thời có biện pháp phòng chống tiêu cực với các khâu này.

Sáu là, tăng cường hoạt động thanh tra, kiểm tra trong lĩnh vực ĐTXD. Cần có sự phối hợp thường xuyên và chặt chẽ giữa các ngành có liên quan như Kế hoạch đầu tư, Xây dựng, Tài chính, các cơ quan thanh tra chuyên ngành với các cơ quan chuyên môn của các cấp chính quyền (huyện, xã) mà tập trung chủ yếu là kiểm tra, thanh tra về trình tự thủ tục đầu tư xây dựng, việc thẩm định phê duyệt dự án, thẩm định phê duyệt thiết kế- dự toán, thẩm tra quyết toán dự án xây dựng. Trong vấn đề này cũng cần phải kiểm tra điều kiện, năng lực của các Ban quản lý dự án ngành, huyện; đơn vị tư vấn xây dựng, đơn vị xây dựng, từng bước loại bỏ các đơn vị không đủ năng lực ra khỏi “sân chơi”, loại bỏ các doanh nghiệp sân sau của các chủ đầu tư nắm nguồn vốn Nhà nước, đặc biệt chú ý loại bỏ tình trạng “Mua tên, bán dấu” của các đơn vị, cá nhân hoạt động xây dựng và  tư vấn xây dựng.

Ngô Tuấn Ngọc

Chánh Thanh tra Sở Xây dựng