Sapiens lược sử loài người - Chuyến du hành thú vị và sửng sốt

Chúng ta là ai? Chúng ta đến từ đâu? Chúng ta biết gì về tổ tiên của mình? Và chúng ta thực sự muốn gì?... Những câu hỏi về chính chúng ta - Homo Sapiens - người tinh khôn, người thông minh, người hiện đại đã được Giáo sư Yuval Noah Harari giải mã đầy lý thú và bất ngờ trong cuốn sách “Sapiens lược sử loài người”.

Tại sao loài người trở thành bá chủ trái đất?
Với hơn 500 trang sách khổ lớn, dày chi chít chữ, cuốn sách đưa người đọc vào một chuyến du hành tuyệt diệu và kinh ngạc qua toàn bộ lịch sử loài người mà điểm nhấn là ba cuộc cách mạng lớn: Nhận thức, Nông nghiệp và Khoa học.
Viết tường tận từ lúc vũ trụ hình thành đến khi con người xuất hiện, dần tiến hóa và phát triển, thống trị trái đất như ngày nay, tác giả Harari nhắc loài người nhớ rằng từ rất lâu, trước khi chúng ta xây dựng nên các kim tự tháp, viết những bản giao hưởng, hay dạo bước trên mặt trăng, chúng ta không có gì đặc biệt cả. Điều quan trọng nhất cần biết về tổ tiên của chúng ta - người tiền sử - “Họ là những động vật nhỏ bé với sức tác động tới môi trường xung quanh không vượt quá loài khỉ, đom đóm, hay sứa”.
Điều gì đã đưa Sapiens lên vị trí đứng đầu, trở thành bá chủ trái đất? Chính cách mạng Nhận thức là khởi đầu của trí tưởng tượng, là bước chân đầu tiên đưa Sapiens đến với thời đại văn minh. Tất cả những gì con người có được như hôm nay đều xuất phát từ trí tưởng tượng. Những con người xa lạ, từ Đông sang Tây, từ cực Bắc đến cực Nam của địa cầu sẵn sàng hợp tác, làm nhiều việc cùng với nhau và xây dựng nên các công trình kiến trúc, các thể chế, quốc gia, tôn giáo, phát minh ra vũ khí hạt nhân, nghiên cứu y học... Với trí tưởng tượng, loài người đã tự thiết kế cả một xã hội hư cấu với những câu chuyện huyền hoặc chung. Và câu chuyện hư cấu thú vị nhất có lẽ về đồng tiền.
Harari viết: “Tiền bạc trên thực tế không có giá trị gì. Chúng chỉ là những tờ giấy, ta không thể ăn nó khi đói, không thể mặc nó khi lạnh, chẳng thể dùng nó để bảo vệ bản thân khỏi cơn mưa”.
Vậy tại sao con người tin vào những tờ giấy vô tri ấy? Bởi vì bạn tin vào chúng. Tôi tin vào chúng. Những người hàng xóm của chúng ta cũng tin vào chúng. Vì tất cả con người dù nói những ngôn ngữ bất đồng với nhau, tuân theo những quy tắc khác nhau, hay tôn thờ những vị thần của riêng mình thì tất cả đều tin tưởng vào vàng bạc và đồng đô la. Từ lòng tin vào những điều tưởng tượng của trí tưởng tượng tập thể như thế mà tiền trở nên có giá trị. Hay nói cách khác, “lòng tin là một dạng vật chất thô để từ đó tất cả các loại tiền được đúc ra”.
Tập trung phân tích sức mạnh gắn kết hàng triệu người xa lạ với nhau xung quanh những câu chuyện tưởng tượng và những điều huyền hoặc chung chính là điểm độc đáo và là ý tưởng chủ đạo xuyên suốt ở Lược sử loài người.

Những góc nhìn gây sửng sốt
Giống một cuốn bách khoa thư rút gọn với lượng kiến thức đồ sộ, liên ngành từ khoa học tự nhiên đến khoa học xã hội, từ sinh học, nhân chủng đến lịch sử, triết học, chính trị, kinh tế, văn hóa... Sapiens - Lược sử loài người là cuốn sách khoa học giàu tri thức, kể một câu chuyện dài về toàn bộ lịch sử loài người một cách vô cùng thú vị. Sự thú vị đọng lại ở cách tác giả đặt vấn đề và giải mã về loài người bằng những góc nhìn khác người, gợi cho người đọc sự tự vấn, tự chiêm nghiệm.
Chẳng hạn, nói về Cách mạng Nông nghiệp, xưa nay chúng ta vẫn xem đó là bước tiến nhảy vọt của nhân loại thì tác giả lại lập luận và chứng minh rằng đó là sự lừa dối lớn nhất lịch sử, tất cả chỉ là một cái bẫy. Theo Harari, Cách mạng Nông nghiệp tuy giúp các nền văn minh phát triển song lại tạo ra những người nông dân làm việc quần quật ngày đêm để tạo ra lương thực. Họ không còn thời gian để tận hưởng cuộc sống và họ ít thỏa mãn hơn so với người săn bắn, hái lượm. “Ngay từ khi nông nghiệp xuất hiện, các nỗi lo âu về tương lai trở thành những diễn viên chính trong rạp hát tâm trí của loài người” - Harari viết. Quan điểm này của Harari thật sự gây sốc đối với thói quen nhận thức của chúng ta, đồng thời gây ra nhiều làn sóng tranh luận trong giới học thuật.
Biện luận về cuộc Cách mạng Khoa học, Harari cũng khiến nhiều bạn đọc sửng sốt với nhận định: “Cách mạng Khoa học không phải là cuộc cách mạng về tri thức. Trên hết, nó là một cuộc cách mạng về sự ngu dốt”. Khi đã thừa nhận sự ngu dốt, khoa học hiện đại đặt mục tiêu thu lượm kiến thức mới. Nhờ có khám phá lớn lao đó mà loài người đạt được sức mạnh chưa từng có và vẫn đang tiếp tục tìm câu trả lời cho những câu hỏi quan trọng nhất của họ.
Harari tổng kết: “Chúng ta đã tiến lên từ những chiếc xuồng đi sông, đến thuyền có mái chèo, đến tàu hơi nước, đến tàu con thoi - nhưng không ai biết chúng ta sẽ đi tới đâu. Chúng ta mạnh mẽ hơn bao giờ hết, nhưng gần như không biết làm gì với sức mạnh đó. Tệ hơn nữa, con người dường như vô trách nhiệm hơn bao giờ hết... Liệu có điều gì nguy hiểm hơn những vị thần bất mãn và vô trách nhiệm khi họ không biết mình thực sự muốn gì?”
Đặt bút viết Sapiens năm 2011, khi ấy Harari mới 35 tuổi nhưng vị học giả trẻ tuổi người Israel với bộc óc thiên tài đã “châm ngòi” mở ra nhiều luận điểm gây tranh cãi về những góc nhìn khác người của mình. Không chỉ giới tinh hoa, học thuật mà Lược sử loài người còn thu hút sự quan tâm của đông đảo công chúng, tên tuổi Harari trở nên nổi tiếng khắp thế giới.
Lược sử loài người là một cuốn sách hay, kích thích đến mức “nếu cầm sách lên rồi thì không dễ gì bỏ xuống được”. Tuy nhiên, có quá nhiều kiến thức ngưng tụ và được nén chặt bằng ngôn từ nên cuốn sách cũng là một thách thức với độc giả quen đọc nhanh, đọc vội. Dẫu sao, Sapiens - lược sử loài người vẫn là cuốn sách không thể bỏ qua, kể cả với ai đó chưa từng đọc sách cũng rất nên đọc chỉ một cuốn này.