Sức sống di sản

Tồn tại và phát triển trong không gian văn hóa đặc thù, Dân ca Quan họ Bắc Ninh không ngừng vận động, liên tục sàng lọc cái cũ, phát triển cái mới để phù hợp với cuộc sống đương đại. Xuất phát từ tình yêu và trách nhiệm, mỗi cá nhân và cộng đồng Quan họ đều chung nguyện vọng, thiết tha làm cho vốn quý di sản giàu thêm, đẹp thêm...

Bắc Ninh có nhiều giải pháp bài bản

Thời gian qua, Bắc Ninh có nhiều giải pháp bài bản trong bảo tồn, phát huy di sản văn hóa Dân ca Quan họ, trong đó phải kể đến như xây dựng, hoàn thiện các thiết chế văn hóa liên quan đến Quan họ; chế độ đãi ngộ với nghệ nhân, nghệ sĩ, diễn viên ở Nhà hát Dân ca Quan họ; tổ chức các chương trình “Về miền Quan họ”, “Festival Bắc Ninh”; lập các website, quảng bá trên internet; xuất bản các ấn phẩm, đĩa DVD; đưa nghệ nhân, nghệ sĩ đi giao lưu, biểu diễn, quảng bá ở nước ngoài; tổ chức các cuộc thi hát Quan họ; việc đa dạng hóa trong truyền dạy… Những giải pháp này đã giúp Quan họ nhanh chóng lan tỏa sâu rộng trong cộng đồng. Ở góc nhìn của nhà nghiên cứu, Bắc Ninh cần tiếp tục tổ chức sưu tầm, nghiên cứu, kiểm kê khoa học, tư liệu hóa di sản; tổ chức các hội thảo, tọa đàm về di sản trong bối cảnh đương đại. Các cơ quan quản lý nhà nước cần chấn chỉnh những biểu hiện tiêu cực, phản cảm. Tiếp tục truyền dạy trong cộng đồng và đưa Quan họ vào trường học để nâng cao hơn nữa ý thức bảo tồn và phát huy giá trị di sản của cộng đồng.

Mong được truyền hết vốn Nghệ sĩ Ưu tú, Nghệ nhân Nhân dân

Xưa chúng tôi được các cụ truyền dạy rất kỹ, không những luyện câu, luyện giọng cho vang, rền, nền, nảy mà còn phải học cả đường ăn lối ở, học cách ứng xử, thưa gửi khiêm nhường, nhã nhặn. Quý trọng nhất là nghĩa tình Quan họ sâu nặng, bền chặt. Tình bạn của chúng tôi chung thủy son sắt, chơi với nhau, ca hát với nhau, vui buồn cũng đều có nhau. Trước kia, tôi được các cụ dạy thế nào thì nay cũng ý thức trách nhiệm phải trao truyền lại cho các em, các cháu như thế. Thấy thế hệ trẻ say mê tiếp nối gìn giữ, phát huy mạch nguồn bản sắc quê hương, tôi mừng lắm!
Bây giờ, học trò của tôi ở khắp nơi, không tính xuể, đủ lứa tuổi từ măng non đến liền anh, liền chị trung niên, cao niên; từ ở làng Quan họ gốc đến các làng Quan họ thực hành; từ những người học để biết đôi lối đôi câu đến những cặp liền anh, liền chị chuyên tâm rèn luyện đi thi lấy giải... Bất cứ ai muốn tìm hiểu về Quan họ tôi đều sẵn lòng. Dù tuổi cao nhưng còn sức tôi còn hát, còn chơi, còn truyền dạy Quan họ. Mong trao truyền được hết vốn liếng cho thế hệ sau. Ước nguyện lớn nhất là làm sao giữ cho bền cái gốc, cho nền nếp sinh hoạt Quan họ truyền thống được kế thừa và phát huy...

Gieo mầm Quan họ trên đất phương Nam

Là một người con Bắc Ninh với niềm trân quý, yêu mến di sản văn hóa Quan họ, cách đây gần 30 năm, tôi quyết định cùng một số anh em thành lập Câu lạc bộ Quan họ Mười Nhớ. Đây là CLB Quan họ đầu tiên trên đất phương Nam. Ban đầu Mười Nhớ chỉ có 9 thành viên đều là những người con Kinh Bắc xa xứ. Với tiêu chí giữ gìn Quan họ truyền thống, chúng tôi về quê học hỏi cách têm trầu, vấn khăn mỏ quạ và tìm đến những làng Quan họ gốc gặp nghệ nhân để xin học bài cổ.
Được sự chăm lo bảo trợ, cổ vũ, vun vén về cả tinh thần và vật chất của bà con hội đồng hương Hà Bắc tại thành phố Hồ Chí Minh nên CLB Quan họ Mười Nhớ có điều kiện thuận lợi để hoạt động. Đến nay, Quan họ Mười Nhớ đã lan tỏa, truyền dạy cho hàng nghìn người khu vực phía Nam. Phần lớn những người học Quan họ không phải để đi hát, đi biểu diễn mà đơn thuần là để biết và vơi bớt nỗi nhớ quê hương. Nhiều người trưởng thành từ Mười Nhớ đã trở thành những hạt nhân nòng cốt tiếp tục thành lập CLB Quan họ ở khắp các tỉnh, thành miền Nam như: Lâm Đồng, Đồng Nai, Bình Dương, Bà Rịa Vũng Tàu... Thực sự xúc động và tự hào khi Dân ca Quan họ Bắc Ninh ngày càng hòa nhập cùng nhịp sống phương Nam. Chúng tôi được mời tham gia trình diễn tại nhiều sự kiện lớn, tiêu biểu như: Festival Nha Trang các năm 2011, 2013, 2017; Lễ hội Cà phê Buôn Ma Thuột năm 2019; Lễ hội Ok Om Bok tỉnh Trà Vinh...
Hành trình đưa Quan họ vào Nam không hề dễ dàng, chúng tôi biết ơn sự cưu mang, đùm bọc của những người thầy, người bạn và công chúng khán thính giả Sài Thành thương mến. Tôi tin với sự kiên trì, tâm huyết của các thế hệ tiếp nối, chắc chắn những làn điệu dân ca Quan họ trữ tình đằm thắm sẽ được ươm trồng, nảy nở trên nhiều vùng đất mới.

Hiểu hơn về di sản văn hóa quê hương

Được nghe bà nội hát Quan họ khi còn nhỏ, vào lớp 1 em bắt đầu tham gia lớp học hát Quan họ do các nghệ nhân ở Viêm Xá truyền dạy mỗi tối thứ Bảy và dịp hè. Đến nay, em không chỉ thuộc hàng chục làn điệu Quan họ lời cổ, lời mới mà còn được các nghệ nhân cho thực hành cách têm trầu cánh phượng, giới thiệu văn hóa, trang phục, lề lối ứng xử, phong cách của người Quan họ để hiểu kỹ hơn về di sản văn hóa quê hương. Cũng nhờ tích cực đến các buổi truyền dạy nên em tự tin thể hiện lời ca Quan họ khi tham gia các chương trình nghệ thuật tại lễ hội hoặc các cuộc thi hát về Quan họ. Ngoài thời gian học tập, những lúc rảnh rỗi em thường tập luyện những câu Quan họ để lời ca mượt mà đồng thời giúp em thêm thư thái học tập tốt hơn.