Tháng Giêng miền Quan họ

Tháng Giêng, khi cái rét đậm, rét ngọt của mùa xuân Kinh Bắc đang độ nồng nàn cho các “liền anh liền chị” xích lại gần nhau, cả làng Quan họ Bắc Ninh vào mùa trẩy hội. Suốt một dải đê chạy dọc bờ sông Cầu, sông Đuống, cả tháng giêng lúc nào chẳng có hội hè, từ hội làng cho tới hội vùng; từ lễ chùa cho tới hạ cây nêu, giữa những ngày mà dư vị tết còn vương vất trong lòng người cho đến khi kết thúc tiết mưa xuân phơi phới bay.

Du xuân miền Kinh Bắc tất nhiên nên ghé hội Lim, nhưng với những du khách đã nhiều lần đến thưởng thức vàng son của lễ hội Quan họ lớn nhất miền Kinh Bắc này lại hiện hữu một hội Lim rất khác. Đó chính là những canh hát thâu đêm, hát mộc trong nhà, trong đình làng có thể tìm thấy ở bất cứ một làng, một xóm nào trong cả một vùng Lim. Phong tục của người Quan họ là không câu nệ quen hay lạ, cứ có khách tới nghe hát là mời mọc ân cần, có điều kiện thì mâm cao cỗ đầy, nơi đơn giản thì chỉ mời uống nước chè, ăn miếng trầu điếu thuốc, nhưng không khi nào tỏ ra thất kính với khách ghé thăm. Nhìn các cụ bà têm trầu cánh phượng trong ánh đèn, nghe điệu luyến láy đúng chất vang - rền - nền - nảy, không tăng âm, không micro mới hiểu những thú vui tao nhã vẫn còn nguyên vẹn trong cộng đồng. Nhất là khi được mời, được cầm trên tay khẩu trầu têm cánh phượng cầu kỳ, dù khách thành phố ngày nay chẳng ai biết ăn nhưng cứ cầm về chơi để nhớ lại truyện cổ tích Tấm Cám ngày xưa. Những nếp nhà cổ còn lợp ngói mũi hài, ngói vẩy cá, những ngôi đền cổ kính còn nguyên vẻ thâm u trong ngày hội bỗng bừng lên sinh khí: một tinh thần đích thực của miền quê ngày hội, chỉ có tiếng cười, tiếng hát mà lung linh như cõi mơ màng. Và những canh hát dân gian đó chính là vàng son đích thực của văn hóa cổ, xứng đáng để thưởng thức làn điệu luyến láy giữa không gian êm đềm của mùa xuân.

Canh hát Quan họ không tăng âm, không nhạc đệm trong nhà các nghệ nhân Quan họ làng Lũng Giang luôn có sứt hút đối với những du khách.

Đành rằng về quê chơi hội thì nghe hát đã hay, nhưng nếu được dự bữa cơm quê của người Kinh Bắc thì càng vui hơn nữa. Chỉ có vào bên trong làng, gặp những bà nội trợ đảm đang thì mới hiểu được cái nết tần tảo là thế nào. Không giò chả, không nhiều thịt thà như ngoài phố, mâm cơm trong nhà Quan họ ngày xuân chỉ có mấy món quen thuộc, bánh chưng, thịt bò sốt vang, dưa hành và thường không thể thiếu hai loại bánh đặc trưng của vùng, đó là bánh tẻ và bánh phu thê. Thật lạ cái hương vị bánh phu thê, chẳng hề giống cái thứ bánh biến tướng bọc nilông xanh đỏ ngoài Hà Nội hay được dùng trong lễ cưới, mà vuông và dẹt, gói lá chuối, bề ngoài thô mộc nhưng bên trong ngọt ngào biết mấy, vị đỗ xanh và lớp bột dẻo trong, điểm những sợi đu đủ nạo khiến vị bánh cứ vấn vương như tình duyên đôi lứa. Bánh tẻ càng đơn giản hơn, chỉ lớp bột bọc nhân làm từ thịt nạc và mộc nhĩ băm, rồi gói lá chuối để luộc, vậy mà vị thật thanh, ăn hoài không chán, chứa đựng đủ hương vị của đồng quê mộc mạc. Dự bữa cơm quê Kinh Bắc, không thể không ấm lòng trước lời mời cơm rất lịch thiệp kiểu như: “… Năm mới, tháng xuân, đương Quan họ liền anh (hoặc liền chị) không chê làng nước chúng em nghèo mà sang chơi. Chúng em sắm bữa cơm quê, gọi là mâm đan, bát đàn, đầu mâm đĩa muối, cuối mâm đĩa dưa, xin mời đương Quan họ người nâng bát, dựng đũa xơi thật nhiệt tình cho chúng em mừng ạ!”.

Cùng với những lễ hội đầu xuân, những bữa cơm quê Quan họ giản dị mà sang cả, la cà suốt một dải làng cổ Kinh Bắc, ta sẽ gặp biết bao thắng tích lừng danh. Chả gì nơi đây cũng từng là thủ phủ Luy Lâu, là kinh đô Phật giáo của nước Việt cổ, sau bao thương hải tang điền vẫn còn nguyên nét đẹp của ngọn tháp đá chùa Bút Tháp, đôi tượng cừu đứng trước tháp Hoà Phong của chùa Dâu, rồi những pho tượng rất cổ của chùa Phật Tích… Tháng Giêng trên miền quê Quan họ còn là những cánh đồng cải hoa tuy tàn sau Tết mà vẫn giữ nét xuân làm nên một dải đê sông Đuống đẹp mơ màng, cảnh sắc ấy mang sức huyễn dụ mạnh mẽ với những trái tim yêu cảnh sắc thiên nhiên tìm về Bắc Ninh, một vùng đất nổi tiếng với câu hát Quan họ, với áo mớ ba mớ bảy và chiếc nón quai thao cùng kiến trúc chùa chiền độc đáo đủ để bất cứ ai ghé qua đều quyến luyến.