Thị xã Từ Sơn với công tác bảo tồn và phát huy các loại hình sân khấu truyền thống

Quá trình toàn cầu hoá và hội nhập đã tạo ra những thuận lợi chưa từng có trong việc tăng cường giao thoa giữa các nền văn hoá, nhưng cũng trở thành nỗi lo trước nguy cơ làm mai một các giá trị văn hoá truyền thống. Nhưng giữa những âm thanh sôi động ở các làng quê đang từng ngày phát triển, vẫn vang lên những làn điệu chèo mượt mà đằm thắm, khúc bi hùng của tiếng hát tuồng và những lời ca quan họ ngọt ngào, tình tứ...

Từ những điều ghi nhận…

Không ngoa khi nói rằng: Thị xã Từ Sơn là mảnh đất giàu bản sắc văn hoá truyền thống vào bậc nhất của vùng Bắc Ninh-Kinh Bắc. Ngoài hát quan họ, các loại hình nghệ thuật truyền thống như tuồng, chèo… cũng được gìn giữ và phát triển. Chỉ với 12 phường, xã nhưng đã có tới 7 CLB tuồng, 4 CLB chèo, 1CLB ca trù, 6 CLB quan họ với hàng trăm diễn viên, nhạc công đang hoạt động hiệu quả. Ngoài việc duy trì bảo tồn các giá trị văn hoá truyền thống, các CLB còn phát huy nét đẹp tinh tuý của từng thể loại để sáng tác và biểu diễn những đề tài hiện đại phục vụ nhiệm vụ chính trị của địa phương, động viên mọi người thi đua lao động sản xuất, chấp hành tốt chính sách, pháp luật của Đảng và Nhà nước, xây dựng nếp sống văn hoá lành mạnh.

Nghệ sĩ Ưu tú, nghệ nhân tuồng Nguyễn Đắc Hán, nguyên diễn viên Đoàn tuồng Bắc Trung ương, người đã có nhiều năm gắn bó với CLB tuồng Tam Lư, phường Đồng Nguyên kể lại: Nghệ thuật biểu diễn tuồng ở Từ Sơn đã có bề dày hàng trăm năm, được các nghệ nhân vang bóng một thời ở Đa Hội (Châu Khê), Tiến Bào (Phù Khê), Tam Lư (Đồng Nguyên) kế thừa và phát triển. Song hành cùng với thăng trầm của lịch sử, có lúc thịnh, lúc suy, nhưng nghệ thuật tuồng ở Từ Sơn chưa bao giờ đứt đoạn. Vào những năm 60-70 của thế kỷ trước, nghệ thuật tuồng truyền thống ở Từ Sơn đã phát triển mạnh cả về chiều sâu và bề rộng. ở Tiến Bào (Phù Khê) còn thành lập được đội tuồng thiếu niên, có tên là “Đội tuồng Đồng ấu”. Phấn khởi nhất là những lần “Mang chuông đi đấu xứ người”, tuồng Từ Sơn đã mang về hàng chục tấm Huy chương Vàng, Bạc, tại các kỳ Liên hoan sân khấu tuồng không chuyên toàn quốc. Những địa phương có bề dày truyền thống như Tiến Bào, Tam Lư, Đa Hội, Đình Bảng… đã đóng góp nhiều diễn viên cho Đoàn tuồng Bắc Trung ương và Đoàn tuồng Hà Bắc (cũ). Nhiều người đã thành danh, có người được phong tặng danh hiệu Nghệ sỹ Ưu tú. Không ít diễn viên sau khi nghỉ hưu lại trở về làm nòng cốt cho các CLB.

Không phải là cái nôi của nghệ thuật chèo, nhưng Từ Sơn đã đón nhận và duy trì loại hình nghệ thuật này từ khá sớm. Thời vàng son nhất phải kể đến những năm sau ngày hòa bình lập lại ở miền Bắc. Những vở chèo truyền thống được biểu diễn thời ấy đã thực sự trở thành món ăn tinh thần của nhân dân. Trong 4 CLB, nổi bật nhất phải kể đến CLB chèo Đình Bảng, mà người có công lớn phải kể đến cụ Nguyễn Thế Thành (đã mất). Sau hơn 50 năm tâm huyết, say mê với nghệ thuật chèo truyền thống, cụ không chỉ là diễn viên chính, còn là người viết kịch bản, làm đạo diễn và tổ chức biểu diễn cho CLB. Ngoài việc sưu tầm những vở chèo truyền thống, cụ còn sáng tác và dàn dựng nhiều vở diễn mang các chủ đề xây dựng HTX nông nghiệp, bài trừ mê tín dị đoan, sinh đẻ có kế hoạch… phục vụ nhân dân. Nhiều diễn viên được cụ và CLB đào tạo, nay đã có đủ khả năng thể hiện những vai chính, lệch một cách hoàn hảo, được nhân dân hết lòng khen ngợi và giành giải cao trong các kỳ liên hoan, hội diễn.

Không biết những lời ca quan họ đã ăn sâu, thấm đẫm vào tâm hồn người Từ Sơn từ bao giờ, nhưng về Từ Sơn hôm nay, đến bất cứ làng xã nào cũng được nghe hát quan họ. Riêng đội ngũ hát quan họ không chuyên đã có tới hàng trăm diễn viên sinh hoạt ở 6 CLB. Ai đã về xã Tam Sơn đều sẽ đắm say bởi những lời ca quan họ, do các nghệ nhân nay đã tóc bạc da mồi, hay các cháu thiếu niên cổ quàng khăn đỏ, hát những câu quan họ cổ vẫn còn nguyên sơ, mộc mạc. Dẫu không có đàn, có sáo nhưng vẫn cứ thiết tha, đằm thắm, vẫn cứ say lòng. Chị Nguyễn Xuân Lan, chủ nhiệm CLB quan họ Đền Đô cho chúng tôi biết: “Ngoài việc phục vụ nhân dân địa phương và du khách (phần lớn là khách nước ngoài) ở Đền Đô, 30 thành viên CLB còn biểu diễn ở nhiều địa phương trong và ngoài tỉnh. Để đáp ứng nhu cầu thưởng thức ngày càng cao của công chúng, CLB không ngừng đào tạo lớp diễn viên trẻ kế cận. Chúng tôi rất tự hào bởi mình đã góp một phần nhỏ bé vào việc giữ gìn, phát triển và quảng bá dân ca quan họ, một loại hình nghệ thuật đặc sắc của quê hương Kinh Bắc và cả nước”.

…Đến nỗi lo tiềm ẩn

Nghệ sỹ Ưu tú Nguyễn Đắc Hán trăn trở: Trước sự tiến công của các nền văn hóa ngoại, nếu không được quan tâm phát triển thì giá trị văn hóa truyền thống khó có thể trụ vững. Chưa nói đến sự thờ ơ với sân khấu tuồng của công chúng, hiện nay, để tìm được một diễn viên tâm huyết với nghệ thuật tuồng khó hơn trước rất nhiều. Thành thử muốn làm một vở lớn, mấy CLB phải chung tay vào mới xong. Như thế cũng còn có động lực để mà vui, để mà tin tưởng: Nghệ thuật tuồng truyền thống ở Từ Sơn không thể mất.

Ông Nguyễn Thạc Nam, Giám đốc Trung tâm Văn hóa-Thể thao thị xã Từ Sơn khi tiếp chúng tôi cũng không giấu được băn khoăn. Ông cho biết: Thực hiện Nghị quyết Trung ương 5, khóa VIII về Xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, thị xã Từ Sơn đã thu được những thành tựu rất đáng khích lệ. Tuy nhiên trong bối cảnh hiện nay, để đạt được kết quả cao hơn nữa vẫn còn gặp không ít khó khăn. Từ nguồn kinh phí hạn hẹp, cán bộ làm công tác văn hóa còn thiếu, nên khi triển khai thực hiện thiết chế văn hóa ở cơ sở trong việc gìn giữ, phổ biến, sáng tạo các giá trị văn hóa truyền thống vẫn phải phát huy ý thức trách nhiệm của những nghệ nhân, diễn viên và chính quyền các địa phương là chính. Mặt khác, thị hiếu của nhân dân, đặc biệt là thế hệ trẻ đang ngày càng bị chi phối bởi nhiều phương tiện giải trí hiện đại và ngoại nhập, không còn mặn mà với nghệ thuật sân khấu truyền thống, đòi hỏi chúng tôi còn phải nỗ lực rất nhiều.

Phát triển văn hóa, nền tảng tinh thần của xã hội bắt đầu từ việc bảo vệ bản sắc dân tộc, gắn kết với việc mở rộng và giao lưu quốc tế. Thị xã Từ Sơn là mảnh đất giàu truyền thống văn hóa, lại có tiềm năng về kinh tế và nhân tài, cần được quan tâm đầu tư phát triển, với việc đề ra định hướng trước mắt và lâu dài, trong đó việc xã hội hóa phải được phát huy một cách tích cực. Chỉ có như vậy thì các loại hình sân khấu truyền thống chẳng những không bị mai một, còn phát triển mạnh mẽ, góp phần bảo tồn, phát huy những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc, trên con đường đổi mới và hội nhập.

Bài, ảnh: Hoàng Ngọc Bính