Thơ Bắc Ninh và ngày hội thơ Nguyên tiêu

Bắc Ninh là nơi truyền dạy chữ viết đầu tiên. Trải qua thời thi cử Hán học, người Bắc Ninh thi đỗ đại khoa chiếm khoảng 1/3 cả nước. Thi cử gắn liền với thi phú, đối đáp. Do vậy tài thơ Bắc Ninh cũng chiếm đông đảo.

Thời Lê Thánh Tông cũng có khoảng 1/3 thành viên “Tao Đàn hội” là người Bắc Ninh. Tài thơ ấy đã đóng góp quan trọng vào nền thơ Việt: Bản hùng ca “ Nam quốc sơn hà” xuất hiện trên quê hương nhà Lý. Hàn Thuyên là người mở đường thơ nôm thể Đường luật. Hoàng Sĩ Khải mở đường thể truyện thơ. Nguyễn Gia Thiều mở đường sáng tác những tác phẩm lớn của người Việt. Trong phong trào “Thơ mới” mở đường cho nền văn học hiện đại, người Bắc Ninh cũng đóng góp không ít nhân tài.

Thời xưa thơ được “chơi” bằng nhiều hình thức khác nhau, có khi là một phần của lễ hội. Nhưng ngày hội thơ quy mô lớn xuất hiện vào năm 1988 ở Quảng Ninh, nơi có núi Bài Thơ khắc thơ vua Lê Thánh Tông, có câu: “Muôn thuở trời Nam non sông bền vững/Bây giờ chính là lúc giảm việc võ, tu sửa việc văn”.

Đến năm 2003 thì Ngày thơ Việt Nam chính thức ra đời. Ngày thơ Quảng Ninh lấy ngày 26/3 khắc thơ vua Lê Thánh Tông thì “Ngày thơ Việt Nam” lấy ngày Nguyên Tiêu, thời điểm ra đời bài thơ “Nguyên tiêu” của Bác Hồ ở chiến khu Việt Bắc năm 1948. Bài thơ chữ Hán đã được đồng chí Xuân Thủy dịch ngay thời điểm ấy như sau:

Kim dạ Nguyên tiêu nguyệt chính viên

Xuân giang, xuân thủy tiếp xuân thiên

Yên ba thâm xứ đàm quân sự

Dạ bán quy lai nguyệt mãn thuyền.

Bản dịch của Xuân Thủy:

Rằm xuân lồng lộng trăng soi

Sông xuân nước lẫn màu trời thêm xuân

Giữa dòng bàn bạc việc quân

Khuya về bát ngát trăng ngân đầy thuyền.

Bài thơ “Nguyên tiêu” là một bài thơ đứng hàng đầu trong một trăm bài thơ hay nhất thế kỷ XX, do Trung tâm Văn hóa doanh nhân và Bộ Giáo dục - Đào tạo tuyển chọn trong nền thơ ca Việt Nam từ cổ chí kim. Chính vì lẽ đó, Hội Nhà văn Việt Nam quyết định lấy ngày Rằm tháng Giêng âm lịch hàng năm, ngày Bác Hồ viết bài thơ “Nguyên tiêu” nổi tiếng để làm Ngày thơ Việt Nam.

Cứ mỗi độ đến ngày Rằm tháng Giêng, Ngày thơ Việt Nam, trên khắp mọi miền đất nước đều diễn ra nhiều hoạt động phong phú như kéo cờ thơ, ngâm thơ, đọc thơ, bình thơ, sáng tác thơ, giao lưu thơ giữa nhà thơ với nhà thơ, giữa nhà thơ với công chúng, xem thư pháp thơ... Tất cả thể hiện một tình yêu với thơ, một tâm hồn thơ, đó là nét độc đáo trong văn hóa Việt Nam. Đặc biệt trong mỗi dịp Tết đến Xuân về, thơ là người bạn tri kỷ và làm tâm hồn bay bổng thăng hoa. Thơ là thú chơi tao nhã, là món ăn tinh thần của người Việt Nam từ xưa đến nay.

Ngày thơ Việt Nam tại Bắc Ninh được tổ chức ngay từ năm 2003 tại Trung tâm Văn hóa Quan họ có sự hiện diện của lãnh đạo tỉnh cùng hai nhân vật đặc biệt quê gốc Bắc Ninh là họa sĩ Vũ Giáng Hương, Chủ tịch UBTQ các hội VHNT Việt Nam và nhà thơ Hoàng Cầm.

Từ xưa thơ ca luôn gắn với vận mệnh dân tộc. Những năm gần đây, Ngày thơ Việt Nam ở Bắc Ninh luôn kết hợp trình diễn bài thơ “Nguyên tiêu” của Bác với trình diễn “thơ thần” của Lý Thường Kiệt.

Ngày thơ Việt Nam lần thứ 15 năm nay sẽ được tổ chức hoành tráng tại khu tượng đài Lý Thái Tổ và là một nội dung quan trọng trong các hoạt động văn học nghệ thuật kỉ niệm 185 năm thành lập tỉnh và 20 năm tái lập tỉnh Bắc Ninh. Buổi sáng ngày 11-2 (tức 14 tháng Giêng) là cuộc gặp gỡ đầu xuân giữa lãnh đạo tỉnh với văn nghệ sĩ kết hợp nghi thức Ngày thơ Việt Nam và trình diễn thơ chuyên nghiệp. Cuối buổi là nghi thức thả 20 câu thơ tiêu biểu từ thời xưa đến hiện đại của các tác giả Bắc Ninh ứng với 20 năm tái lập tỉnh. Buổi chiều là giao lưu thơ công chúng cấp tỉnh và giao lưu thơ kết hợp thư pháp, trưng bày sách báo ở các “Quán thơ” cấp huyện. Giao lưu thơ công chúng nhưng có bình phẩm và xếp loại trao thưởng để “gây men” phong trào.

Ngày 12-2 (tức 15 tháng Giêng) các tác giả thơ và người yêu thơ Bắc Ninh tham gia Ngày thơ Việt Nam tại Văn Miếu (Hà Nội). Tại đây tỉnh Bắc Ninh có gian trưng bày nghệ thuật tranh dân gian Đông Hồ và các ấn phẩm. Ngày 13 -2 (tức 16 tháng Giêng) diễn ra Ngày thơ Việt Nam tại Thuận Thành trong không gian lễ hội Kinh Dương Vương.

Ngày thơ Việt Nam trở thành ngày Hội thơ của toàn dân tộc. Ngày thơ Việt Nam không chỉ là “của riêng” của các nhà thơ và những người yêu thơ nữa mà đã trở thành một lễ hội văn hóa, một lễ hội tinh thần của mỗi người dân Việt. Đây là dịp để chúng ta nhớ đến các bậc tiền nhân đã vun đắp nên nền văn hóa Việt Nam.