Thơ Vũ Từ Trang trong hành trình “thăm thẳm và mênh mông” đi tìm cái đẹp

Nhà thơ Vũ Từ Trang (1948-2020), người con của Kinh Bắc đã ra đi mãi mãi. Bạn bè yêu mến quý trọng anh, gọi anh là “Một tâm hồn Kinh Bắc” (Lê Thiếu Nhơn), “Một tài hoa toàn diện của quê hương Kinh Bắc” (Nguyễn Thế Khoa), “Một người hiền tài Kinh Bắc” (Hoàng Minh Tường), “Một con người nhân hậu và luôn hết lòng vì mọi người” (Huy Thắng), một “Vũ Từ Trang thân yêu” (Vũ Quần Phương)… Còn với tôi, trong bài viết này anh là “một nhà thơ tài hoa Kinh Bắc”.

Từ trái sang phải: Nhà văn Vũ Từ Trang, Họa sỹ Lương Xuân Đoàn, Họa sỹ Phan Hùng và bác Vũ Công Mạnh tại triển lãm Mỹ thuật năm 2018.

Vũ Từ Trang (VTT) là cây bút đa năng. Anh viết nhiều thể loại: Thơ, tiểu thuyết, khảo cứu, chân dung văn học; trong đó có 6 tập thơ: Nắng lên cao (1977), Thời trai trẻ (1996), Ngược dốc (1999), Lẻ và không lẻ (2002), Những vòng tròn đồng tâm (2011), Cây chuyển mùa (2016).
Viết văn nhiều, nhưng thơ là cái nghiệp chính của VTT; trong sâu thẳm và trên tất cả anh là một nhà thơ, mang cốt cách và phẩm chất của một nhà thơ.
Thơ VTT đã xuất hiện từ rất sớm. Ở tuổi 21, anh đã có chùm thơ in trên báo Văn nghệ năm 1969. Từ đó đến nay, VTT đã để lại ấn tượng trong lòng người đọc: Một nhà thơ tài hoa với vẻ đẹp tâm hồn, với những “giọt” thơ lặng thầm, tinh tế; với khao khát vô bờ về một chân trời thi ca, mộng tưởng và cái đẹp vĩnh hằng.
Thơ VTT nhiều hoài niệm. Anh hay “đi tìm thời gian đã mất”.
Điển hình là bài thơ “Thị trấn bỏ quên” chứa đựng những ký ức, hoài niệm về một thời với bao êm ấm, trong lành, thanh thản, bình yên. Cái “thị trấn bỏ quên” ấy với hoa ti gôn, mái nhà xưa, cây cầu, vạt đồi ngập nắng. Và em. Và cả một giấc mơ thời trai trẻ. Thơ VTT ở bài này là tiếng nói nhỏ nhẹ, hiền lành, bình dị, tha thiết, đi vào lòng người một cách tự nhiên, sâu sắc.
Hay bài thơ “Đồng hồ tích tắc” với những kỷ niệm về một thời đã xa “Ngày ấy mẹ cha tản cư chống Pháp”. Cảnh vật yên lành, nghèo nàn, gợi bao xa xót, mến thương, “Dăm nếp nhà, ấp nhỏ xác xơ”. Và chiếc đồng hồ nhỏ thân thương - vật chứng của một thời, gợi trong lòng người thơ bao nỗi nhớ:
“Tôi lên thăm, ngơ ngẩn lắng nghe…
Tiếng kêu nhỏ rã rời, tích tắc
Tích tắc… vọng xa, cha mẹ xa rồi
Tiếng kêu nhỏ, mỏi mòn nghẹn nấc”
Thương lắm “ngày xưa ơi…”. Đọc bài thơ, tôi nao nao nghĩ thế.
Và đây, một VTT thương nhớ người bạn đã đi xa mãi mãi trong bài “Bạn”:
“Bạn đã xa, nhà đã bán
Đời người còn nhúm xương thôi
Công danh, tiền bạc nhòe sương khói
Cửa đóng
           …mình tôi đứng gọi tôi”
Đằng sau tâm trạng nhớ thương bạn ấy của tác giả, ta còn đọc một nỗi buồn tê tái, nỗi buồn nhân sinh, buồn cho cái phù du ngắn ngủi của kiếp người, buồn cho cái rời xa mãi mãi.
Như những câu thơ về “em”:
Có khi nồng nàn với bao thương mến, khao khát:
“Muốn cắt trời xanh may áo cho em
Khoác đám mây kia lên mái tóc ngoan lành
Muốn ru em trong vòng tay vụng dại”
(Lời ngỏ)
Có khi vừa dịu dàng xao xuyến nhớ thương, vừa thảng thốt đầy tiếc nuối:
“Mai em đi, mai em đi ư?
Thơ anh tan nát vạn con đường
Lòng anh rối răm bờ cỏ ướt
Cho gót chân em in nhớ thương”
    (Mai em đi)
Những câu thơ đẹp và buồn biết bao.
Là người đi nhiều (bạn bè gọi anh là kẻ giang hồ vặt), đi đến đâu VTT gửi lòng mình ở đó.
Đây, một “Góc nhỏ Quy Nhơn”, yên bình, tĩnh lặng, nao buồn, với:
“Phố nghèo chập chờn người chìm trong gió mặn
Mái tóc dài ngủ quên bên cửa sổ chờ trăng”
Đây, một Phan Rí trong những ngày “Hạ khát”:
“Cát đỏ rực dưới bầu trời mùa hạ
Nắng như rang và gió như phang”
Và đây, một lần “Về Phan Thiết”:
“Rượu rót rồi tôi không nỡ uống
Uống làm sao khi mai phải chia xa
Tôi muốn qua sông mà cầu đã bỏ
Biết bao giờ người bắc lại cầu qua”
Bài thơ đã nói lên một tấm lòng yêu cuộc sống đến đằm sâu, da diết. Chỉ có những người giầu tình cảm mới có những dòng thơ như thế.
Vũ Từ Trang có nhiều bài thơ để lại ấn tượng trong lòng độc giả, trong đó phải kể đến bài “Trăng Phồn Xương”, được đăng trên tạp chí Văn nghệ Quân đội (1978). Sau này, trước khi được in ở nhiều tuyển tập trong đó có tuyển tập “Thơ Việt Nam thế kỷ 20” (Thơ trữ tình), “Trăng Phồn Xương” đã nhận giải thưởng của báo Nhân Dân năm 1978.
Cảm xúc về một vùng đất Yên Thế trữ tình và thượng võ, tứ thơ “Trăng Phồn Xương” vụt đến với người thơ trong một căn gác nhỏ của phố Mã Mây (Hà Nội). Vẫn là vầng trăng ấy nhưng vào mỗi thời điểm khác nhau của lịch sử, “trăng” lại hiện lên một khác.
Ở đại bản doanh của nghĩa quân Đề Thám chống Pháp thì vầng trăng thật dữ dội trong một khung cảnh hùng tráng:
“Ấy là đêm trăng thành Phồn Xương
Đồi tung bụi lốc, cây ngả nghiêng
Giáo mác lập lòe dựng bên suối
Mây trời vần vụ, trăng đỏ ối
Mặt trăng như một bát máu thề.
Giọng thơ ở đây rắn rỏi, gân guốc, có chút ngang tàng hảo hớn.
Còn vào thời điểm chống Mỹ cứu nước thì vầng trăng lại trữ tình, êm ả, trẻ trung, tràn đầy cảm xúc:
“Ấy là đêm trăng thành Phồn Xương

(...)Vàng ươm mấy chiếc mũ rơm tròn
Hoa dẻ rừng thơm mái tóc ướt
Và trăng đêm ấy khi hiện khuất
Trăng như ánh mắt gái dân quân”.
Giọng thơ ở đây lại mềm mại, dịu dàng, thiết tha.
…Ở tuổi 70, nhà thơ VTT vẫn cường tráng, nhanh nhẹn. Tuy nhiên, không ai ngờ con người tràn đầy sinh lực ấy từ năm 2017 phát hiện mình mắc căn bệnh hiểm nghèo. Cuộc đời anh đã rẽ sang một bước ngoặt. Lúc đầu VTT không khỏi sốc, bàng hoàng. Người thơ đã có những dòng thơ “thương thân”, rất thật, rất “người” khi anh “nói” với hương hồn cha mẹ trong những tháng ngày buồn bã ấy:
… “Có phải mẹ về
Mà giàn trầu rung lá
Mà hoa cau thơm ngần sân nhà ta
Mà nền nhà còn hơi chân ấm
Thương con bệnh trọng
Mẹ ơi, khăn mẹ ướt đầm, xin mẹ đừng khóc”
(Ẩn ức)
Nhưng sau cú sốc ban đầu, ta lại gặp trong thơ anh một VTT kiên cường, rắn rỏi, vượt lên, đương đầu với số phận:
“Anh không sợ nỗi buồn sập đến
Buồn ơi, tan đi, ta phải cố lên nhiều”
Nhà thơ VTT vẫn lạc quan viết những câu thơ:
“Mình có là gì đâu
Một tia nắng mong manh
Một lá cỏ rưng rưng đằm sương trong suốt
Một ngọn khói chiều bảng lảng vị rạ rơm…”
Vũ Từ Trang vẫn tâm niệm; “Làm thơ là cuộc hành trình đi tìm cái Đẹp.Cuộc hành trình ngày càng thăm thẳm và mênh mông”. Và anh “Mong câu thơ ngày viết có ích hơn”. Từ những bài thơ trữ tình tâm tư đến những bài trữ tình công dân, từ những bài vui đến những bài buồn (mà hầu hết là buồn), thơ anh đã làm đẹp tâm hồn người đọc theo hướng tích cực, nhân bản.