Thương lắm thân cò

Trên những làng quê Việt Nam, ta thường bắt gặp những đàn cò trắng xoải cánh trên cánh đồng lúa mênh mông. Những cánh đồng rộng lớn vì vậy thường được ví là “thẳng cánh cò bay”. Không thể bàn cãi gì về sự thân thuộc của hình ảnh này. Cò xuất hiện nhiều trong những câu ca dao, trong những bài hát. Cò rất quen thuộc và gần gũi với người nông dân như một loài vật khôn ngoan và giàu tình cảm. Thuở nhỏ, tôi từng đọc câu chuyện cổ tích “Con cò và anh nông dân” trong sách tập đọc lớp 4 và khóc rất nhiều. Thương chú cò tình nghĩa và thương người nông dân cô đơn khi phải xa cò nhưng vẫn quyết định thả cò đi vì cò cần có bạn, cần sống với đồng loại. Trong những câu chuyện kể của mẹ, Cò là một con vật hiếu học và khôn ngoan nên đã mua được rất nhiều ruộng đất của Vạc. Kết thúc câu chuyện kể của mẹ là câu ca dao: Vạc ơi sao chẳng biết lo/ Bán ruộng cho Cò, Vạc phải ăn đêm. Những câu chuyện, những câu ca dao ấy đi vào lòng tôi từ nhỏ và tôi có một tình yêu dành cho loài chim quen thuộc với đồng quê Việt Nam ấy. Một trong những bài hát ru quen thuộc mà mẹ tôi từng hát ru con, ru cháu và cũng là bài ca dao quen thuộc: Con Cò mà đi ăn đêm/ Đậu phải cành mềm lộn cổ xuống ao… Hình ảnh con cò trong bài ca dao đã cho chúng ta một liên tưởng đến hình ảnh người phụ nữ nông thôn Việt Nam lam lũ, miệt mài trên những cánh đồng vắng, những buổi chợ chiều với đôi quang gánh oằn vai, rất đẹp nhưng cũng rất buồn.

Đất nước Việt Nam nhỏ bé xinh đẹp từ xưa đã là tâm điểm nhòm ngó của phong kiến phương Bắc. Những cuộc chiến tranh đã đưa những người đàn ông ra trận. Người phụ nữ, như những cánh cò mỏng manh lại phải đảm đang việc nước việc nhà, “Cái cò lặn lội bờ ao./Gánh gạo đưa chồng tiếng khóc nỉ non”. Ở cái thời đại ấy, bị trói buộc bởi tam tòng tứ đức, người phụ nữ lấy chồng chỉ biết hết lòng hết dạ vì gia đình chồng, vì chồng con. Họ chỉ biết vun vén và lo toan mọi việc trong ngoài để chồng yên tâm lo công việc xã hội. Có những người vợ như vợ của nhà thơ Tế Xương đã phải “Quanh năm buôn bán ở mom sông/Nuôi đủ năm con với một chồng”. Họ phải làm lụng nuôi chồng đèn sách mong ngày chồng vinh quy bái tổ để “ngựa anh đi trước, võng nàng theo sau”. Những người phụ nữ ấy lầm lũi, cam chịu, luôn tự nhủ “gái có công, chồng chẳng phụ. Người chồng biết nghĩ đến cái vất vả của người vợ, thương cái “lặn lội thân cò” như nhà thơ Tú Xương có thể không nhiều trong những ngày ấy.
Thời phong kiến ấy đã đi qua, người phụ nữ không còn bị coi thường và coi là cái bóng của chồng nữa, nhưng sự vất vả của những người mẹ, người vợ không phải là đã hết. Dù có được sự công nhận và chia sẻ của gia đình và xã hội, nhưng những cuộc chiến tranh trường kỳ giữ nước, chống thiên tai đã buộc phụ nữ phải chịu nhiều trọng trách. Ở cái thời mà bao lớp trai phải lên đường ra chiến trường “xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước” thì mỗi người phụ nữ phải làm việc bằng ba. Họ vừa phải lo việc đồng áng, lo những công tác xã hội, vừa phải đảm đang việc nhà, chăm sóc con cái và cha mẹ. Đôi vai gầy yếu lại thêm oằn vì những gánh nặng, dẫu không lẻ loi như thân cò nhưng sự nhọc nhằn có lẽ cò không thể sánh bằng. Rồi chiến tranh đi qua, nhưng đất nước thời hậu chiến với nhiều khó khăn và người mẹ, người chị lại phải tiếp tục gánh vác những nỗi lo toan cơm áo gạo tiền. Những ai từng lớn lên ở nông thôn chắc không thể quên hình ảnh những người mẹ đầu tắt mặt tối, chân lấm tay bùn, làm việc quên thời gian để các con có thể có đủ cơm ăn áo mặc mà đến trường. Một ngày của những người mẹ ấy bắt đầu từ lúc gà gáy canh ba đến tối mịt, quần quật từ việc ruộng vườn đến việc nhà cửa. Và không phải chỉ ở nông thôn, biết bao bà mẹ thành thị nghèo nặng vai với những gánh hàng rong, mua chợ trên bán chợ dưới lo cho gia đình.
Xã hội ngày một đổi thay và người phụ nữ đã khẳng định được vị trí của mình ở nhiều lĩnh vực. Không còn là những cánh cò lầm lũi, cơ cực, trong những chiếc áo dài nhiều màu sắc, người phụ nữ như những cánh cò tung bay tạo nên một bức tranh cuộc sống thật đẹp. Nhưng đâu đó ta cũng có thể thấy có những phụ nữ còn phải chịu những bất công trong gia đình, những người mẹ vì hoàn cảnh khó khăn phải vất vả lo toan cho con cái mà không có sự giúp đỡ của người bạn đời. Mong sao những câu hát buồn về thân phận của những chú cò sẽ chỉ là câu chuyện của một thời đã xa. Cò sẽ chỉ còn là một hình ảnh đẹp, như người phụ nữ Việt Nam dịu dàng và duyên dáng.