Văn hóa hóa nền kinh tế Bắc Ninh

Hầu như trong mọi vận động của đời sống xã hội, với mọi lứa tuổi, từ: ăn, ở, đi lại, học hành, ứng xử, lao động sản xuất, nghỉ ngơi, giải trí… đều hàm chứa yếu tố văn hóa. Nói đến văn hóa là nhắc đến những nhận thức, thái độ, hành vi với những phẩm cấp khác nhau. Người ta đánh giá mọi hoạt động của cá nhân, tập thể hay cộng đồng là tốt hay xấu dựa trên các quy chuẩn pháp luật, quy chuẩn đạo đức, phong tục tập quán, truyền thống thông qua kết quả, tác dụng của mỗi hành vi và nhận định gọn là hành động nào đó có văn hóa hay không, cao hay thấp.

Thời phong kiến với hệ tư tưởng đạo Khổng, phạm trù văn hóa chủ yếu dành cho sĩ phu, văn nhân, quân tử. Khi đó nhân dân lao động không được đánh giá đúng. Thực tế lịch sử của nhân loại cũng như của từng quốc gia khẳng định: Chính nhân dân trong cuộc đấu tranh chống kẻ thù 2 chân và kẻ thù 4 chân đã làm nên những giá trị tinh thần bất diệt của loài người, đã làm nên hệ thống văn hóa chung và riêng.

Cũng giống như các dạng biểu hiện của kiến trúc thượng tầng, văn hóa do cơ sở hạ tầng là kinh tế quyết định. Trình độ kinh tế nào sẽ phản ánh nền văn hóa tương ứng. Suy cho cùng kinh tế là bà đỡ, là nguồn kinh phí giúp cho mọi loại hình văn hóa phát triển.

Theo quan điểm triết học, mỗi cặp liên hệ không bao giờ chỉ có quan hệ 1 chiều. C. Mác đã chỉ ra: “Sự phát triển về mặt chính trị, pháp luật, triết học, tôn giáo, văn học, nghệ thuật… là dựa trên sự phát triển về kinh tế. Nhưng mọi sự phát triển đó đều tác động lẫn nhau và cũng tác động đến cơ sở kinh tế. Hoàn toàn không phải điều kiện kinh tế là nguyên nhân chủ yếu duy nhất chủ động còn mọi thứ khác chỉ có tác dụng thụ động” (Mác Ăghen tuyển tập, NXBST Hanoi, 1984, tập 6, trang 788). Vai trò của văn hóa lúc này thể hiện nhiều mặt.

Khởi đầu là trình độ tư duy để định hướng phát triển kinh tế. Chúng ta dễ dàng nhận ra: nếu có đường lối phát triển đúng sẽ dắt dẫn được cả hệ thống kinh tế tiến theo. Đảng ta bằng sự kế thừa, chọn lọc những mô hình kinh tế phát triển, với lập trường tự chủ, độc lập đã định ra con đường, chính sách, biện pháp thích hợp với điều kiện Việt Nam và đất nước ta đã đạt nhiều thành tựu to lớn. Ở tỉnh ta, những năm đầu tái lập, chủ trương ưu tiên làm được giao thông cho đến nay càng thấy ý nghĩa to lớn. Với hệ thống cầu, đường hiện đại, với mạng lưới giao thông ngang, dọc bao phủ cả tỉnh. Bắc Ninh được coi là tỉnh có cơ sở giao thông vào hạng tốt nhất nước, điều đó thúc đẩy lợi thế so sánh, thúc đẩy các đối tác vào làm ăn ở tỉnh ta. Có thể kể ra những chủ trương thúc đẩy kinh tế theo định hướng: phát triển nông nghiệp đa canh, thiết lập KCN, cụm CN làng nghề, thu hút đầu tư, dồn điền đổi thửa, thiết lập hệ thống chợ… đều là những dấu ấn tốt đẹp trên con đường phát triển kinh tế của tỉnh.

Trong quá trình thu hút các doanh nghiệp, ban đầu tỉnh ta chấp nhận nhiều loại doanh nghiệp, nhưng chỉ sau vài năm chúng ta đã kịp thay đổi, chỉ ưu đãi loại doanh nghiệp ít thâm dụng lao động, sản xuất ra sản phẩm có hàm lượng chất xám cao, có giá trị gia tăng nhiều vì có tác dụng kích thích lan tỏa ra nhiều doanh nghiệp khác. Mọi người đều cho rằng: những chủ trương, biện pháp sáng suốt đó, chính là thể hiện sinh động trình độ văn hóa cao trong chỉ đạo điều hành của tập thể lãnh đạo tỉnh ta.

Đối với từng cơ sở sản xuất kinh doanh thì yếu tố văn hóa bắt đầu từ việc lựa chọn sản phẩm độc đáo, là việc các chủ doanh nghiệp cân nhắc bởi đây chính là lợi thế lâu dài trong suốt quá trình cạnh tranh. Tiếp đó việc tập trung cải tiến mẫu mã, hình dáng, trang trí màu sắc, bao gói là những việc không thể coi nhẹ, đó chính là văn hóa sản phẩm, chính nó làm tăng giá trị của hàng hóa. Đến nay văn hóa doanh nghiệp đã trở thành 1 nội dung mà các nhà quản lý, quản trị rất quan tâm. Xã hội đòi hỏi mọi sản phẩm hàng hóa phải phong phú, bền, đẹp, đa công dụng, rẻ. Tất cả những yêu cầu này đều do cơ sở sản xuất nào đó tạo ra. Chỉ có những cơ sở có trình độ văn hóa cao mới có lợi thế giành thắng lợi trong cạnh tranh. Văn hóa len lỏi vào từng việc trong doanh nghiệp và kết quả cuối cùng tập trung ở sản phẩm có chất lượng cao, giá rẻ.

Quả thật, văn hóa đang được đề cao, đang có đất để phát huy tác dụng. Văn hóa đang có tiếng nói xây dựng và cả ý kiến phản biện giúp kinh tế phát triển. Trong nền kinh tế đương đại, đã có quốc gia xâm nhập hàng hóa tới các nước khác nhờ văn hóa lĩnh ấn tiên phong mà tiêu biểu là Hàn Quốc, Nhật, Trung Quốc. Người Hàn hết sức chú trọng xuất khẩu các sản phẩm văn hóa như phim ảnh, văn học nhằm lôi cuốn, chinh phục thiện cảm mọi người với dân tộc Hàn trước khi có sản phẩm kinh tế, các tập đoàn sản xuất xuất hiện. Trong xu thế phát triển của các hình thái kinh tế xã hội. Người ta đã tổng kết: nét đặc trưng của xã hội cổ đại là chính trị, của xã hội trung cổ là tôn giáo, của xã hội tư bản là kinh tế và của chủ nghĩa xã hội là văn hóa. Văn hóa là đích của kinh tế bởi kinh tế vị nhân sinh và do vậy rất cần đề cao khẩu hiệu “Văn hóa hóa nền kinh tế” chứ không nên cổ súy cho mục đích kinh tế của văn hóa.

Đề cao văn hóa để phát triển kinh tế không chỉ đề cập tới việc nâng cao văn hóa, năng lực tư duy để định hướng chiến lược phát triển vĩ mô mà điều rất cơ bản là thay đổi suy nghĩ và hành động cụ thể đến từng người, từng nhà, từng cơ sở.

Cổ nhân dậy “Thuyết dị, hành nan” nói thì dễ nhưng làm mới khó. Nền kinh tế tỉnh ta đi lên từ nông nghiệp, lượng tích lũy ban đầu nhỏ bé. Chúng ta có nguồn vốn tiềm năng là con người. Bắc Ninh đã và đang sở hữu truyền thống văn hóa phong phú, có ý chí vươn lên mạnh mẽ. Sẽ là lợi thế to lớn nếu chúng ta có lực lượng lao động có kiến thức, có văn hóa được thể hiện trong mọi mặt đời sống xã hội. Trong thời kỳ khủng hoảng tài chính, suy thoái kinh tế toàn cầu nhưng kinh tế tỉnh ta vẫn tăng trưởng cao, các tập đoàn kinh tế mạnh vẫn đổ xô vào đất Bắc Ninh, các cơ sở sản xuất tiểu thủ công nghiệp, công nghiệp phục hồi nhanh chóng. Trình độ văn hóa trong nhận thức, điều hành và thái độ văn hóa biểu hiện trong lao động của người dân Bắc Ninh đã cắt nghĩa cho thành công đó.

Rõ ràng là văn hóa tác động lại nền kinh tế ở nhiều mặt có thể là gợi mở suy nghĩ để ra đời 1 đơn vị, là sự đòi hỏi hoàn thiện sản phẩm. Văn hóa thúc đẩy sự tăng trưởng kinh tế, củng cố lòng tin của xã hội vào kinh tế, nói rộng ra văn hóa đồng hành với kinh tế, cộng hưởng sự phát triển kinh tế.

Bên cạnh những tác động qua lại tốt đẹp giữa kinh tế với văn hóa, trong nền kinh tế thị trường sôi động, nếu chỉ nhấn mạnh, phiến diện hoặc coi mối tương tác này bất biến hoặc lơ là mất cảnh giác sẽ dễ gặp sai sót. Đó là: những biểu hiện thụ động 1 chiều, gián đoạn trong sáng tạo và thích ứng không ngừng giữa kinh tế và văn hóa.

Sự phát triển kinh tế trong sáng cần chống trả cách làm ăn cẩu thả, lười biếng, tắc trách, đánh quả, chụp giật, làm hàng nhái, hàng giả, vi phạm pháp luật, điều này đồng nghĩa với thái độ và hành vi văn hóa cần có trong sản xuất kinh doanh.

Suy cho cùng đề cao văn hóa hóa nền kinh tế chính là đề cao sự rèn luyện, đạo đức nghề nghiệp lòng tự trọng cá nhân, lòng tự hào dân tộc, đề cao trách nhiệm của mỗi người trước sự phát triển kinh tế của tỉnh nhà. Kinh tế là gốc, là phương tiện để thỏa mãn văn hóa, văn hóa là mãi mãi, nó ở với con người, vì nó mà con người làm kinh tế đồng thời văn hóa tác động ngày càng sâu sắc tới kinh tế.

Năm Canh Dần tỉnh ta có nhiều sự kiện chính trị trọng đại, đặc biệt là Đại hội Đảng các cấp. Trong các văn kiện đánh giá nhiệm kỳ qua và phương hướng nhiệm kỳ tới, chúng ta mong muốn được đón nhận những phân tích chu đáo, những dự báo chuẩn xác, những hoạch định khoa học về phát triển kinh tế của tỉnh đặc biệt là mối quan hệ khăng khít giữa kinh tế và văn hóa. Chúng ta gửi trọn niềm tin và sẵn sàng chấp hành tốt nhất các nghị quyết của Đảng, góp phần nâng cao giá trị văn hóa-kinh tế vì hạnh phúc của mọi người.

TS. Nguyễn Hùng Quán