Vương Triều Lý Kỷ nguyên văn minh Đại Việt

Nhà Lý tồn tại 217 năm (1009-1226) gồm 9 đời vua, kể cả vua nữ Lý Chiêu Hoàng, trong đó thời thịnh đạt của Vương triều bao gồm 6 đời vua đầu: Lý Thái Tổ, Lý Thái Tông, Lý Thánh Tông, Lý Nhân Tông, Lý Thần Tông, Lý Anh Tông. Trong thời thịnh đạt của Vương triều nhà Lý có nhiều cống hiến lớn lao đối với đất nước, tạo nên vị thế lịch sử quan trọng trong lịch sử dân tộc.

Năm 1054, nhà Lý đặt tên nước là Đại Việt, thay cho quốc hiệu Đại Cồ Việt thời Đinh, Tiền Lê. Chế độ nhà Lý là chế độ quân chủ tập quyền, quyền hành tập trung về triều đình trung ương đứng đầu là nhà vua. Chế độ quân chủ tập quyền mang tính độc đáo, lấy Phật giáo kết hợp với Nho giáo. Đạo giáo làm chỗ dựa về tư tưởng, lấy sự cố kết cộng đồng thôn xã làm cơ sở xã hội và chính sách thân dân của nhà vua làm nguyên lý “trị quốc”. Các vua nhà Lý được đào tạo và chuẩn bị làm vua theo tinh thần đó.

Vua Lý Thái Tổ năm 1012 cho xây dựng cung Long Đức ở ngoài thành cho Hoàng tử Khai Thiên Vương Phật Mã ở “ý cho Thái Tử hiểu biết, mọi việc của dân”. Năm 1040, vua Lý Thái Tông dạy cung nữ dệt gấm vóc, cho công chúa cùng cung nữ trồng dâu nuôi tằm, dệt lụa ở Nghi Tàm (quận Tây Hồ, Hà Nội). Năm 1052 nhà vua đúc chuông lớn đặt ở Long Trì để “dân ai oan ức không bày tỏ được thì đánh chuông ấy để tâu lên vua”. Vua Lý Thánh Tông nổi tiếng là vị vua nhân từ thương dân, Nguyên Phi Ỷ Lan không những giỏi việc nước mà còn chăm lo đến đời sống của trăm họ.

Năm 1042, vua Lý Thánh Tông ban định luật lệnh, ban hành bộ “Hình thư”. Đó là bộ luật thành văn đầu tiên trong lịch sử Việt Nam chứng tỏ một thành tựu lập pháp quan trọng và một bước tiến lớn trên con đường xây dựng nhà nước pháp luật. Bộ luật gồm 3 quyển tuy đã bị thất truyền, nhưng tinh thần cơ bản và một số nội dung của nó được ghi lại trong sử biên niên. Nhờ có bộ luật thành văn trên, “đến đây phép xử án được ngay thẳng rõ ràng”, giảm bớt tình trạng “phiền nhiễu” của quan lại xử án và  “oan uổng” của dân.

Trong phát triển kinh tế, nhà Lý coi trọng nông nghiệp và đề ra nhiều giải pháp tích cực. Vua Lý cày ruộng tịch điền, ban chiếu khuyến nông để biểu hiện thái độ “di nông vi bản”. Cùng với nông nghiệp, các nghề thủ công nghiệp cũng được phát triển. Quan hệ lưu thông hàng hoá, tiền tệ được mở rộng với sự ra đời của chợ nông thôn, một số đô thị và thương cảng.

Trong xây dựng đất nước nhà Lý rất có ý thức củng cố quốc phòng và kết hợp kinh tế với quốc phòng. Nhà Lý áp dụng chế độ “ngụ binh ư nông” (gửi binh ở nông) chia quân lính làm các phiên để thay nhau về quê làm ruộng nhằm tự cấp và bảo đảm lương thực, lao động nông nghiệp. Nền quân sự thời Lý đạt đến trình độ cao.

Nhà Lý rất quan tâm phát triển giáo dục, mở mang văn hoá. Năm 1070 dựng Văn Miếu, năm 1075 mở khoa thi đầu tiên, năm 1076 lập Quốc Tử Giám, trường đại học đầu tiên của nước ta. Đó là những sự kiện và niên đại đầy ý nghĩa, đặt cơ sở cho sự ra đời của nền giáo dục, thi cử nói chung và nền giáo dục đại học nói riêng ở Việt Nam.

Cùng với giáo dục, một tầng lớp trí thức Nho học ra đời và ảnh hưởng của Nho giáo cũng gia tăng dần. Nhưng trong thời Lý, Phật giáo vẫn giữ vai trò chi phối trong hệ tư tưởng và đời sống tinh thần. Các vua Lý và nhiều quý tộc, quan chức cao cấp đều tôn sùng đạo phật, bỏ tiền của xây dựng chùa khắp nơi, cúng ruộng cho chùa. Nhà chùa trở thành một thế lực chính trị, kinh tế, văn hoá lớn trong xã hội. Trên nền tảng của tinh thần yêu nước và ý thức dân tộc vững vàng, ảnh hưởng đan xen của Phật giáo, Nho giáo, Đạo giáo tạo nên nét đặc sắc trong đời sống tư tưởng thời nhà Lý. Văn học, nghệ thuật, kiến trúc, điêu khắc đều phát triển theo tinh thần ấy và để lại những di sản vô giá trong kho tàng văn hoá Việt Nam. Nền văn hóa thời Lý qua giao lưu đã tiếp nhận nhiều yếu tố văn hoá Trung Quốc, Ấn Độ và Đông Nam Á. Đó là một nền văn hoá vừa mang tính dân tộc, vừa biểu thị tính đa dạng, phóng khoáng, cởi mở dung hợp mà trung tâm là văn hoá Thăng Long.

Vương triều Lý mở ra một kỷ nguyên văn minh mới trong lịch sử dân tộc, gọi là kỷ nguyên văn minh Đại Việt. Đó là thời kỳ cả dân tộc vươn lên trong khí thế rồng bay, xây dựng lại đất nước sau hơn nghìn năm Bắc thuộc và sau giai đoạn chuẩn bị thời Ngô, Đinh, Tiền Lê, thực hiện thành công cuộc phục hưng dân tộc lớn lao. Nước Đại Việt nhanh chóng trở thành một quốc gia độc lập, thống nhất và văn minh thịnh đạt ở Đông Nam Á mà Thăng Long là một trung tâm chính trị, kinh tế, văn hoá của đất nước, mở hội tụ và toả chiếu ánh sáng của tâm hồn và trí tuệ dân tộc.

Đức Tâm