Điều trị dự phòng trước phơi nhiễm HIV bằng PrEP

Năm 2022 được coi là dấu mốc của công tác điều trị dự phòng trước phơi nhiễm HIV (viết tắt là PrEP) tại Bắc Ninh. Mặc dù chương trình được triển khai từ năm 2019 với một bệnh nhân đầu tiên, nhưng 2 năm tiếp theo do dịch COVID-19 nên đến năm 2022, khi tình hình dịch bệnh kiểm soát, đồng thời các hoạt động truyền thông được đẩy mạnh mới thực sự phát huy hiệu quả. PrEP không phải vắc xin, nhưng hiệu quả dự phòng trước phơi nhiễm HIV lên đến 90%. Đây là một trong những giải pháp tối ưu góp phần hạn chế HIV lây lan hiện nay, tiến tới kết thúc đại dịch AIDS.

PrEP sử dụng thuốc kháng virus (ARV) để dự phòng lây nhiễm HIV ở người có nguy cơ cao chưa bị nhiễm HIV, giúp phòng ngừa lây nhiễm HIV trong cơ thể bằng cách ngăn cản sự phát triển chất xúc tác sinh học (enzym) là chất mà HIV dùng để tạo ra các bản sao virus mới. Sử dụng PrEP đúng cách làm giảm nguy cơ lây nhiễm HIV đến hơn 90% qua đường tình dục và hơn 70% đối với nhóm tiêm chích ma túy. Đối tượng sử dụng PrEP là tất cả những người chưa nhiễm HIV; những người có hành vi nguy cơ cao nhiễm HIV như: nam có quan hệ tình dục đồng giới, người tiêm chích ma tuý, người chuyển giới nữ, người bán dâm, bạn tình khác giới của người nhiễm HIV chưa điều trị ARV hoặc điều trị nhưng tải lượng vi rút HIV chưa đạt mức ức chế…

Trước khi đưa vào điều trị PrEP, các đối tượng bắt buộc phải có xét nghiệm HIV âm tính, ngoài ra, cần xét nghiệm chức năng thận, viêm gan B hay C và đặc biệt là sàng lọc các bệnh lây truyền qua đường tình dục như giang mai, lậu… Bác sĩ Trần Văn Vinh, Khoa Phòng chống HIV/AIDS, Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh cho biết, PrEP được điều trị theo 2 phương thức: Sử dụng hàng ngày và theo tình huống. Hiện Trung tâm chỉ triển khai cấp thuốc PrEP hàng ngày cho các khách hàng. Thực tế trên những bệnh nhân đã và đang điều trị cho thấy, tác dụng phụ do thuốc gây ra là rất ít và không gặp nhiều. Một số người có thể bị buồn nôn, nôn hoặc khó chịu… tuy nhiên, các biểu hiện này thường biến mất sau khoảng 7 ngày. Có trường hợp bị tiêu chảy nhưng ở thể nhẹ.

PrEP không phải là vắc xin nên không thể có miễn dịch nhiều năm hoặc suốt đời. Tuy nhiên, điều trị PrEP cũng không phải điều trị suốt đời. Khi một người nào đó đang điều trị PrEP mà không còn hành vi nguy cơ cao nhiễm HIV nữa thì họ có thể ngừng điều trị. Ví dụ như họ có một bạn tình chung thuỷ, hoặc có bạn tình hoặc vợ/chồng bị nhiễm HIV nhưng có tải lượng virus dưới 200 bản sao/ml thì được coi là không có nguy cơ nhiễm HIV nữa. Hoặc bản thân những người này không có quan hệ tình dục nữa thì có thể ngừng điều trị PrEP.

Hiện Bắc Ninh đang triển khai điều trị PrEP tại Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh, Trung tâm Y tế huyện Quế Võ và Trung tâm Y tế huyện Gia Bình với 240 khách hàng và tập trung chủ yếu tại Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh. Đa số các đối tượng điều trị PrEP tại đây là người đồng tính nam, nữ, các cặp bạn tình dị nhiễm (có 1 người đã nhiễm HIV và 1 người chưa nhiễm)… Việc điều trị PrEP đang được hỗ trợ của Dự án Quỹ toàn cầu nên tất cả mọi chi phí liên quan đến xét nghiệm, thuốc…đều được miễn phí hoàn toàn. Đồng thời, những người giới thiệu được bệnh nhân tham gia điều trị PrEP còn được dự án hỗ trợ kinh phí xăng xe đi lại.

Chia sẻ về công tác điều trị PrEP tại Bắc Ninh, bác sĩ Đinh Mai Vân, Trưởng khoa Phòng chống HIV/AIDS, Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh cho biết, ở những đối tượng duy trì và tuân thủ điều trị tốt, qua những lần tái khám và được xét nghiệm lại, chưa có bệnh nhân nào nhiễm HIV và các chỉ số khác đều tốt. Tuy nhiên, thực tế tỉ lệ khách hàng duy trì điều trị tại cơ sở chỉ đạt khoảng 30%. Nguyên nhân do khách hàng tại Trung tâm chủ yếu thuộc nhóm nam quan hệ đồng giới, là nhóm tuổi lao động làm việc tại các công ty trong khu công nghiệp nên việc bố trí, sắp xếp thời gian đi tái khám khá khó khăn. Mặt khác, nhóm đối tượng là công nhân này hầu hết lại là người ngoại tỉnh về làm việc tại Bắc Ninh, nên tỉ lệ di biến động dân cư, không cư trú tại một chỗ cũng gây khó khăn cho việc tái khám đúng hẹn.

Để tăng cường hiệu quả công tác điều trị dự phòng trước phơi nhiễm HIV bằng thuốc PrEP, ngành Y tế tập trung đẩy mạnh tuyên truyền trên hệ thống các phương tiện thông tin đại chúng để đông đảo người dân biết được thông tin. Đặc biệt, Trung tâm Kiểm soát bệnh tật còn liên hệ với các hội nhóm LGBT và tổ chức tuyên truyền trực tiếp cho các đối tượng đồng tính nam, nữ thuộc các nhóm này. Bên cạnh những ưu điểm, lợi ích vượt trội của PrEP, đây cũng là cơ hội để các bác sĩ được trực tiếp tìm hiểu, chia sẻ để thu hút những đối tượng này tham gia chương trình. Thực tế hiện nay, dịch HIV/AIDS đã thay đổi hình thái, chuyển dịch từ lây truyền chủ yếu qua tiêm chích ma túy sang lây truyền qua đường tình dục; tỉ lệ nhiễm HIV qua nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới đang gia tăng. Vì vậy, các chương trình can thiệp giảm tác hại cũng hướng trực tiếp đến các đối tượng này.

Để phát huy tối đa hiệu quả của thuốc PrEP, các bác sĩ khuyến cáo với những khách hàng đã tham gia điều trị nên tiếp tục duy trì tái khám đúng lịch hẹn để được làm các xét nghiệm HIV, viêm gan B, viêm gan C, đánh giá chức năng thận…để biết được hiệu quả điều trị ra sao. Đặc biệt, với những khách hàng khó khăn không sắp xếp được thời gian đến khám và tư vấn trong tuần, có thể được hỗ trợ trực tiếp bằng cách gọi điện trước để đặt lịch khám vào thứ Bảy và Chủ nhật. Từ đó, nâng cao hiệu quả công tác điều trị dự phòng trước phơi nhiễm HIV cả về số lượng và chất lượng, đặc biệt với nhóm tình dục đồng giới.