“Đôi bờ Tiêu Tương” - Cuốn sách quý về đất và người Kinh Bắc

Đối với người dân vùng Kinh Bắc, truyền tích về chuyện tình yêu lãng mạn của chàng Trương Chi với nàng Mỵ Nương khá quen thuộc. Gắn liền với truyền tích đó là dòng sông cổ - sông Tiêu Tương huyền thoại.

Trải qua năm tháng bể dâu, sông Tiêu Tương cùng với nhiều sông suối khác, nay đã mất dòng, nhưng các truyền thuyết huyền thoại vẫn in đậm trong tâm thức của người dân vùng Bắc Ninh - Kinh Bắc.

Bạn muốn tìm hiểu về con sông Tiêu Tương cổ kính và bề dày văn hóa, lịch sử của các làng Việt cổ quần tụ hai bên bờ con sông này? Hay muốn tìm hiểu về truyền tích chuyện tình lãng mạn Trương Chi - Mỵ Nương lưu truyền trong dân gian qua hàng nghìn năm? Bạn có thể tìm thấy điều đó qua cuốn sách “Đôi bờ Tiêu Tương” của tác giả Dương Mạnh Nghĩa.
“Đôi bờ Tiêu Tương” là công trình đầu tiên của tác giả trong lĩnh vực khảo cứu lịch sử, văn hóa, cũng là công trình đầu tiên ở Bắc Ninh về sông Tiêu Tương- con sông cổ của xứ Bắc nay đã mất dòng. Tác giả Dương Mạnh Nghĩa không phải là nhà khảo cổ về lịch sử và văn hóa, nhưng ông là người con của vùng non nước Tiêu Tương: Thôn Hồi Quan, xã Tương Giang, thị xã Từ Sơn. Ông từng là sĩ quan pháo binh cấp trung đoàn của Quân đội nhân dân Việt Nam thời kỳ chống Mỹ cứu nước, có hiểu biết nhất định về trắc địa, địa hình… Rời quân ngũ, ông về quê làm thơ, trở thành hội viên Hội VH-NT tỉnh, chuyên viết các tác phẩm về lịch sử và văn hóa dân gian. Với tình yêu quê hương sâu sắc và rất cụ thể khiến tác giả bỏ ra hàng chục năm trời thực hiện các chuyến điền dã ở các làng xã theo dấu tích sông Tiêu Tương. Ông đã khảo sát, đo vẽ, ghi chép tỉ mỉ, trung thực các nguồn tư liệu lưu giữ trong nhân dân để có được một công trình tìm hiểu về dòng Tiêu Tương cổ với nhiều giá trị.
Tập sách được bố cục làm hai phần: Phần thứ nhất có ba bài viết giới thiệu về nơi phát nguyên, vị trí cửa sông và dòng chảy chính của sông Tiêu Tương.
 Phần thứ hai bao gồm 24 bài viết các kết quả ghi chép khá chi tiết về không gian tâm linh và truyền thống văn hóa đặc sắc của các làng, xóm nằm dọc hai bên bờ sông Tiêu Tương. Mỗi làng một sắc thái riêng, qua đó vẽ nên bức tranh lịch sử văn hóa của vùng non nước Tiêu Tương, cốt lõi của xứ Kinh Bắc, quê hương triều đại nhà Lý và của những làn điệu dân ca Quan họ trữ tình.  

Qua những bài viết trong cuốn sách giúp người đọc hình dung rõ nét về dòng Tiêu Tương uốn lượn chảy suốt chiều dài vùng Đông Ngàn: từ thị xã Từ Sơn, qua Tiên Du và một phần của thành phố Bắc Ninh ngày nay: Sông có chiều dài trên dưới 18km, Nơi phát nguyên là từ cái đầm lớn (Loa Hồ) thuộc làng Phù Lưu (phường Tân Hồng, thị xã Từ Sơn), sông chảy qua 9 xã phường, thị trấn; qua 22 thôn và 6 xóm, qua 8 làng Quan họ cổ. Sông Tiêu Tương có những “hằn tích” dài trên đồng ruộng là đoạn thuộc địa phận Lũng Sơn, đoạn thuộc địa phận từ An Lã đến Xuân Thụ, đoạn trong địa bàn thôn Tam Lư... Sông Tiêu Tương có những dấu tích ao hồ nối nhau dài nhất là đoạn thuộc địa phận 5 thôn Tiêu: Tiêu Thượng, Tiêu Long, Hưng Phúc, Tiêu Sơn và Tạ Xá (xã Tương Giang); đoạn thuộc địa phận thôn Vĩnh Kiều (xã Đồng Nguyên) nay là phường Đồng Nguyên; đoạn thuộc địa phận thôn Lộ Bao (xã Nội Duệ); đoạn thuộc địa phận thôn Duệ Động và thôn Lũng Giang (thị trấn Lim); sông Tiêu Tương đi hai quả núi: Núi Tiêu, có chùa Tiêu, (xã Tương Giang); Núi Lim có chùa Lim - Hồng Ân tự (thị trấn Lim). Sông Tiêu Tương bị tuyến đường sắt Hà - Lạng “cắt” 7 nhát, và tuyến Quốc lộ (1A cũ) “cắt” 7 nhát...

Sách do Nhà xuất bản Văn hóa dân tộc phát hành năm 2016.