Cây vối quê nhà

Cây vối của ông nội là cây vối nếp, lá nhỏ, xanh nhưng uống thơm ngon, đậm đà hơn vối tẻ. Không biết gốc vối ấy trồng từ bao giờ nhưng khi tôi biết trèo cây thì nó đã ngạo nghễ bên bờ ao như một người lính già trầm lặng. Trầm lặng bởi mỗi mùa hè, chỉ có bà thỉnh thoảng ra hái lá còn chẳng ai quan tâm hay để ý đến nó. Lũ trẻ chúng tôi càng thờ ơ, lạnh nhạt.

Khi sục sạo trong vườn tìm quả, chúng tôi chỉ loanh quanh với mấy cây ổi, khế, na, bưởi… Mít thì đợi mợ ra thăm, vỗ từng quả xem khi nào ăn được để mang vào phơi nắng. Đến cây sấu chua loét vẫn được thăm hỏi những đận thu hoạch. Kẻ trên cao, người dưới thấp, cành vừa thì bẻ cả lá, cành cao thì lấy cái móc ngoàm giật xuống, một lũ bên dưới tranh nhau nhặt để vào trong cái thúng to. Cuối buổi, mợ sẽ đem chia mỗi nhà một ít, còn lại mang ra chợ bán. Có khi đầu hè, lúc chán các loại quả ngọt, thể nào cũng có đứa ra kiếm nắm lá sấu non chia nhau nhấm nháp. Vườn dưới thì mướp, bầu tung tăng trên những cái giàn tre khoe những bông hoa rực rỡ dụ bướm ong náo động. Cuối mùa, lúc lỉu quả to, quả nhỏ, trẩy vào nấu canh ăn vừa ngọt, vừa thơm, vừa mát. Nhìn đi, nhìn lại chỉ thấy mỗi cây vối rõ là vô tích sự. Ấy thế mà bà tôi lại quý nó vô cùng.
Bà dặn không đứa nào được bén mảng trèo cây, sơ sẩy ngã đã đành mà bà còn lo cây xây xát, oằn ngả. Thỉnh thoảng bà lại vén gốc, nhặt cỏ, tưới tắm. Cây ngay bờ ao không sợ khô nhưng nó cũng như người, phải có tí nước cho mát mẻ. Và được để tâm mới không tủi thân.
 Trong xóm hễ nhà ai có đám hay giỗ chạp lại sang xin bà bó lá vối về hãm nước. Nước chè dành cho các ông còn các bà, các cô lại ưng nước vối. Nước vối vừa mát vừa thanh, uống vào dịu cả cuống họng lại không bị chát, say hay mất ngủ. Bà luôn chọn những cành lá bánh tẻ tươi ngon nhất để hái cho. Bao nhiêu đám, bấy nhiêu bó lá thơm thảo dự phần.

Mùa hè, trên chiếc bàn gỗ mộc luôn có tích nước vối ông hãm hay siêu nước vối bà đun trên kiềng bếp. Siêu nước vối đun bằng lá tươi còn lá vối hãm thì được ủ kĩ tự bao giờ.
Vào giữa mùa, bà nhờ người cắt lá đầy mấy cái sảo. Rồi bà lót lá chuối khô hoặc ít rơm xuống đáy cái chum, rải lá vối, bỏ cuống, lá vàng, lá sâu hỏng lên thành nhiều lớp. Trên cùng lại phủ kín bằng rơm, sau đó úp sấp chum xuống mặt đất, để vào chỗ góc sân thoáng mát. Sau 2-3 ngày, khi lá chín tới đều, là lúc màu lá chuyển sang đen thẫm thì lấy trải ra phơi. Đến khi khô sẽ cất vào túi dùng dần. Mất công một chút nhưng có nước lá ngon, lành vì đã loại được hết phần nhựa. Bà Tình hàng xóm còn xin lá vối về và cất lên gác bếp dùng dần. Quanh năm bà uống thứ nước đó, mặc cho con cháu biếu trà nọ, thức kia.
 Trong nhà, người lớn đều thích uống nước vối. Ông uống lá vối hãm, bà uống nước vối tươi còn bác Cả lại thích nụ vối. Cuối vụ, thể nào bác cũng tìm những chùm nụ trăng trắng xúm xít như đám trứng non bao quanh phần cuống, đem phơi khô cất lọ thủy tinh dùng dần.
Sau này, ông bà mất đi, bác Cả ít về quê, cây vối đã già, càng lạc lõng đứng bên bờ ao. Chỉ thi thoảng có người qua xin lá khi nhà có việc. Không còn ai vặt lá ngâm ủ, đun nước hay phơi nụ… Hoa vối nở từng chùm ngơ ngác trên tàng cây xanh thẫm, cơn gió chiếc lướt qua; từng sợi tơ mỏng manh rơi xuống mặt đất những vệt buồn hiu hắt.
Và thật lạ, càng lớn, càng đi xa, khi bắt gặp những chén nước vối trong các nhà hàng, quán xá; nhấp từng ngụm, tôi bỗng thấy thứ nước này sao dịu, ngon đến thế! Bao mệt nhọc trong người như trôi dần theo vị mát thanh.
 Bỗng thấy hiện lên gốc vối lặng thầm bên bến nước và bóng bà lom khom ủ lá. Hương nước vối ngọt nồng đọng lại mãi không tan!